Paris dans la poésie yiddish : anthologie

C
4
6
עמבלעם
CITROEN
צייכנס,
שטערן,
פֿונקען,
פֿינקלען
פֿײַערלעך,
כוואַליעס,
הייבן זיך,
קלעטערן,
צעצינדן
ריזיקן טורעם.
שפּילן זיך פֿײַערלעך,
שטיפֿן זיי,
לאַכן,
ווינקען,
באַגריסן,
פּ אַ ר י ז !
ווערן פֿאַרשווינדן,
ווערן צערינען,
שפּילט זיך
ר י ז י ק ע ר ט ו ר ע ם !

אין : אַרנאַ בערג, שפּראָצונגען, פּאַריז, יוגנט, 1933, ז׳ 30

Tour Eiffel

C
4
6
emblème
CITROEN
signes,
étoiles,
étincelles
brillent
des feux
des vagues
se lèvent,
grimpent
enflamment
la tour géante.
des feux s’amusent
chahutent
rigolent
font signe
saluent
P A R I S !
disparaîtront
s’évanouiront
tu t’amuses
T O U R G ÉA N T E !

Traduction du yiddish : Doris Engel

“Eyfl-turem”, in Arna Berg, Shprotsungen, Paris, Yugnt, 1933, p. 30

Meyer Dzhalovski

מאיר דזשאַלאָווסקי

מײַן פּאַריז

ווער קען אָפּשאַצן די שיינקייט פֿון אַ פֿרוי
וואָס ווערט געליבט ?
ווער קען אָפּשאַצן די ווערט פֿון אַ דימענט ?
ס’ליגט די שיינקייט אינעם האַרצן פֿון געליבטן
ס’ליגט די ווערט אין דער גלוסטונג פֿון דער פֿרוי.

מײַן פּאַריז !
צי דו הייסט “בעלוויל”,
צי “רעפּובליק” ;
סײַ ווען דו שלייערסט זיך מיט שפּילצײַג פֿון אַ “פֿעט”,
סײַ ווען דו טוסט זיך אָן אַ רויטע פֿאָן
און בייגסט אַ פֿרומען קאָפּ בײַ דער קאָמונע־וואַנט,
צי ווען דו טאַנצסט אין “יום־טובֿ פֿון באַסטיל”,
צי ווען דו טראָגסט אַ פֿײַערלעכע פֿויסט אין טאָג פֿון ערשטן מײַ,

אָדער ווען דו שלאָגסט מיט מוט,
ביז בלוט דעם ווילדן ברוט —
דעם שונא פֿון דײַן לאַנד,
— ביסט תּמיד שיין,
וווּנדערלעך
און פֿול מיט חן !

דיך פֿאַרגלײַכן מיט אַ ליד ?
פֿאַרגלײַכן דיך — מיט וועמען ?
ס’איז די שיינקייט פֿון דײַן יעדן גליד
שענער פֿון דער פּרעכטיקסטער פּאָעמע !

דײַן מילדער קאָפּ — דער “עטואַל”,
דאָס ווײַסע לײַב — דער “סאַקרי־קער”,
— ביסט שיין ! ביסט שיין ! ביסט שיין,
ביז דײַן קלענסטן סקווער !

דײַן גרינער שלעפּ — “שאַנזעליזיי”,
דײַן אונטערקלייד — דער “ביטשאָמאָן”,
— ביסט שיין ! ביסט שיין ! ביסט שיין,
ביז דער נאַציאָנאַלער פֿאָן ! —

די וועלט חלומט פֿון דײַן נאָמען,
די וועלט גלוסט דײַן נאָענטשאַפֿט,
די וועלט וויל דײַן חבֿרשאַפֿט,
קוקט אויס דײַן וואָרט,
וואַרט אויף דײַן טאַט,
דײַן טאַט — אַ קרוג גערעכטיקייט,
פֿאַר די בעוולטע, די דורשטיקע נאָך פֿרייד…

אין דײַן נאָמען ליגט דײַן שכל און דײַן חן,
— ווער איז שענער ?
איך ענטפֿער, ביידע גלײַך, ווי אַ קראָמיסלע
מיט צוויי פֿולע עמער…

אין דײַן נאָמען ליגט דײַן ליבע און דײַן האַס,
— ווער איז גרעסער ?
איך ענטפֿער, אָן פֿאַרגלײַך :
איינס איז ברויט, דאָס צווייטע איז דאָס מעסער.

אין : מאיר דזשאַלאָווסקי, אַ ברויט מיט אַ מעסער, פּאַריז, ייִדישע שרײַבער־פֿאַרבאַנד, 1937, זז’ 3 – 4

“Mayn Pariz”, in Meyer Dzhalovski, A broyt mit a meser, Paris, Yidisher shrayber-farband, 1937, pp. 3-4

דאָ, בײַ אונדז

אויף די גאַסן
שטייען נישט קיין רייען ביימער בײַ די זײַטן,
דאָ, בײַ אונדז
שימלען נאָך די גאַסנלאָמפּן בײַ די פּלויטן.

זע איך אין דער געגנט דאָ אַן אויסגעפּוצטן מאַן,
זענען זײַנע טריט די לײַכטע נישט פֿון דאַנ’.
פֿירט אַ פֿרוי אַן אָפּגעוואַשן קינד בײַם האַנט,
זעט מען, אָט זיי זענען נחשט פֿון אונדזער קאַנט.

איך ווייס :
צום באַקוקן חורבֿות גראָע קומט דער מאַן
און די מאַדאַם
טראָגט רחמנות פֿאַר אַן אַלטע קראַנקע אַם. —
דאָ, בײַ אונדז :
סיטעס – בלאָטעס, הויפֿן – חושך, הײַזער קרומע,
דאָ, בײַ אונדז
זעלטן ווען עס קומט צו גיין אַהער דער זומער…
נישט קיין גרעזל, נישט קיין ביימל, נישט קיין זון,
ס’טרוימען דאָ די קינדער קיין מאָל נישט דערפֿון.
(קינדער מאָנען אייביק עסן מיט געוויין
און די מאַמעס שטילן זיי מיט קללות אײַן).

נאָר ווייסט,
אַז אין די סיטעס וווינען פֿירער און פּאָעטן,
אַז דאָ בײַ אונדז
גרייט מען נײַע הימנעס און דעקרעטן…

1935

אין : מאיר דזשאַלאָווסקי, אַ ברויט מיט אַ מעסער, פּאַריז, ייִדישע שרײַבער־פֿאַרבאַנד, 1937, ז’ 24

“Do, bay undz”, in Meyer Dzhalovski, A broyt mit a meser, Paris, Yidisher shrayber-farband, 1937, p. 24

אויפֿן ביטשאָמאָ

אין וואָכנטעג זיצן געבראָכענע גרײַזן
אין שאָטן פֿון ביימער — זקנים,
און ס’קריכן אויף שפּועים, ווי אָרעמע ווערעם,
קינדער אָן היימען.

עס וואַלגערן זיך האַלב-יעריקע שנעקעס
אויף בענק בײַ “נוריס”
און ס’זוכן “קלאָשאַרן” אַ דרימל צו טון
אין פֿעלזיקע נאָרעס.

שטרײַקנדע אַרבעטער רייכערן, שפּײַען
און רעדן פֿון לוינען,
און מיידלעך, וואָס זענען פֿאַרלאָזן געוואָרן,
זיצן און טרוימען.

וויסטע אַמנות שלומפּערן, זוכן
אַ שטשאַוו אינעם גאָרטן,
און ס’רוען דאָ אָפּ אָרעמע פֿרויען
נאָך שווערע אַבאָרטן.

* ביטשאָמאָ : אַ גאָרטן־פּאַרק אין אַ פּאַריזער אַרבעטער־קוואַרטאַל.
** נוריס : פֿרויען, וואָס נעמען צו האָדעווען קינדער.
*** קלאָשאַרן : היימלאָזע און בעטלער.

אין : מאיר דזשאַלאָווסקי, אַ ברויט מיט אַ מעסער, פּאַריז, ייִדישע שרײַבער־פֿאַרבאַנד, 1937, ז’ 25

“Oyfn Bitshomo” [Buttes Chaumont], in Meyer Dzhalovski, A broyt mit a meser, Paris, Yidisher shrayber-farband, 1937, p. 25

Dovid Edelshtadt

דוד עדעלשטאַדט

לויִזע מישעל

צעװאָרפֿן די גלענצנדע לאָקן
מיט מעכטיקן שװערד אין דער האַנד,
האָט זי געקעמפֿט אומדערשראָקן
קעגן דער שקלאַפֿנשאַנד !

מיט אַ מוט, אַ װוּנדערבאַרן,
האָט זי געבױט באַריקאַדן
און האָט די ביקסן געלאָדן
פֿאַר די קעמפֿנדע קאָמונאַרן.

צװישן דאָנערנדע קאַנאָנען
און פֿײַער פֿון פּולװער און בלײַ,
האָט זי געשטורעמט די טראָנען
פֿון דער הערשנדער טיראַנײַ !

פֿון דער בלוטיקער שלאַכטפֿעלד־טריבונע
מיט דעם שטאָלצן פֿאָלק פֿון פּאַריז,
האָט זי פּראָקלאַמירט די קאָמונע,
דעם פֿרײַהײטס פּאַראַדיז !

דאָך ניט לאַנג האָבן רױטע פֿאָנען
געפֿלאַטערט אין פֿרײַען פּאַריז :
דער פֿײַנד איז מיט מאָרד־קאַנאָנען
באַפֿאַלן דעם טרױמענדן ריז !

עס פֿאַלט די קאָמונע . . . זי בלוטיקט ;
דאָך װײַט איז דער פֿײַנד פֿון דערפֿאָלג ;
דער פֿרײַהײטסגײַסט האָט זי מוטיק
דערהױבן צום לײַדנדן פֿאָלק.

און טױזנדע בראַװע קאַמעראַדן,
װאָס װאַרן אין קאַמף געשטירצט,
װאָס האָבן די באַריקאַדן
מיט הײליקע בלוט באַשפּריצט

לעבן נאָך יעצט — און „נאָך ראַכע !“
רופֿט זײער שטימע מיט מאַכט :
זי רופֿט פֿאַר דער הײליקער זאַכע
צום לעצטן בלוטיקן שלאַכט !

לויִזע מישעל איז געבליבן
צו קעמפֿן פֿאַר פֿרײַהײט און רעכט,
צו האַסן טיראַנען, און ליבן
די עלנדע לײַדנדע קנעכט. —

זי פּרעדיקט אומדערשראָקן :
„פֿרײַהײט, גלײַכהײט און ליכט“
און ציט די אַלאַרם־גלאָקן,
און װעקט אונדז צו טאָן אונדזער פֿליכט !

פֿון דער הײליקער פֿאָלקס־טריבונע,
פֿון װילדע טיראַנען פֿאַרפֿאָלגט,
שרײַט זי : עס לעבע די קאָמונע !
עס לעבע דאָס אַרבעטער־פֿאָלק !

אין : דוד עדעלשטאַדט, עדעלשטאַדטס שריפֿטן, ניו־יאָרק, היברו פּאָבלישינג קאָמפּאַני, 1911, זז׳ 63 – 65

“Luize Mishel” [Louise Michel], in Dovid Edelshtadt, Edelshtadts shriftn, New York, Hebrew Publishing Company, 1911, pp. 63-65

1789

איך ליב דיך, פֿראַנקרײַך ! איך ליב דיך, פּאַריז !
איך ליב דיך, באַגײַסטערטער, קעמפֿנדער ריז
מיט דײַן רױטן פּאַנצער און שאַרפֿן שפּיז,
איך ליב די פֿאָלקס־באַפֿרײַער !

איך ליב דײַן העלד, דעם גרױסן מאַראַט,
דעם אומדערשראָקענעם פֿרײַהײטס סאָלדאַט,
זײַן יעדעס װאָרט איז אַ העלדנטאַט,
זײַן יעדער שריט איז פֿײַער !

פֿון יאָרהונדערט צו יאָרהונדערט
הער איך, װי עס קלינגט און דונערט,
פֿון דער גאַנצער װעלט באַװוּנדערט,
פֿראַנקרײַך, דײַן שטורעםגלאָק.

עס קלינגט, עס רופֿט אױף אַלע שפּראַכן
צו יעדן פֿאַרװאָגלטן, אָרעמען, שװאַכן :
—„לײַדנדער קנעכט, שױן צײַט צו דעררװאַכן,
עס דעמערט דער פֿרײַהײטסטאָג !“

„טו אָן דײַן פּאַנצער,הייב אױף דײַן פֿאָן !
פֿאַרניכט דעם קעניג, צעשמעטער דעם טראָן !
זיגן מוז די רעװאָלוציאָן !
אַרבעטער־פֿאָלק, צו די װאָפֿן !“

„מיר װילן ניט קענען קײן אױטאָריטעטן,
װאָס רױבן אונדז, מאָרדן אונדז, דריקן און טרעטן
מיר װילן קײן גאָט און קײן טײַװל ניט בעטן,
מיר װילן ניט מער זײַן קײן שקלאַפֿן !“

„מיר װילן זײַן, װי די אָדלער פֿרײַ !
מיר װילן געניסן דעם לעבנס מײַ !
ציטער, דו בלוטיקע טיראַנײַ :
עס קומט דער ראַכעטאָג !“

זאָ הער איך, װי עס קלינגט און דונערט
פֿון יאָרהונדערט צו יאָרהונדערט,
פֿון דער גאַנצער װעלט באַװוּנדערט,
פֿרײַהײט, דײַן שטורמגלאָק !

אין : דוד עדעלשטאַדט, עדעלשטאַדטס שריפֿטן, ניו־יאָרק, היברו פּאָבלישינג קאָמפּאַני, 1911, זז׳ 162 – 163

“1789”, in Dovid Edelshtadt, Edelshtadts shriftn, New York, Hebrew Publishing Company, 1911, pp. 162-163

Khaim-Leyb Fuks

חיים־לייב פֿוקס

קאָמונאַרן־װאַנט

דאָס פֿאָלק — אַ טײַך, װאָס לױפֿט אַריבער ברעגן,
עס האָט מיט קראַפֿט פֿאַרפֿלײצט שױן גאַנץ פּאַריז.
און טריט װי מײַנע, שטאָלץ מיט בונט אױף װעגן —
אָ קוק די אױגן אָן — װעסט מער נישט פֿרעגן
עס שפּאַנט אײן גוף — מיליאָנען פּנימדיקער ריז !

עס זינגט דער װינט מיט פֿרילינגדיקע טענער,
נאָר ס׳זינגען הערצער שענער נאָך דאָס ליד.
און ס׳זינגט דער הימל מיט, ס׳זינגט מיט די סענע,
און ס׳זינגען מיט די פֿלאַמיק רױטע פֿענער,
װאָס האָבן איבער קעפּ, װי רױזן, רױט צעבליט.

און פּלוצים — שאַ ! די װאַנט פֿון קאָמונאַרן,
ס׳װערט שטיל ס׳געזאַנג, עס שװײַגט מיליאָנען־מוט.
נאָר ס׳פֿלאַמט אין אױגן אױף באַגער — אַ פֿײַערדיקע רוט
און הערצער קלאַפּן שטאַרקער, שנעלער לױפֿט דאָס בלוט,
װאָס ציט דורך דורות זיך צו װאַנט פֿון קאָמונאַרן.

און ס׳הױבן זיך אין לופֿטן אױף די יונגע פֿױסטן.
מיליאָנען־ריז עס האָט געװאַגט, געװאָלט.
און איבער פֿאָלק — אַ טײַך, אַ שטורעמדיק צעברױזטן
עס פֿלײצט די זון מיט פֿרילינגדיקן גאָלד
רעװאָלט !

אין : חיים־לייב פֿוקס, שעה פֿון ליד : לידער און פּאָעמען, פּאַריז, ביכער פֿון ייִדישן פּען־קלוב, 1957, ז׳ 100

“Komunarn-vant”, in Khaim-Leyb Fuks, Sho fun lid : lider un poemen, Paris, Bikher fun Yidishn PEN-Klub, 1957, p. 100

Binem Heler

בינעם העלער

דעם אָנדענק פֿון רעגינע פּליסקין

און כאָטש איך גלײב שױן לאַנג נישט אין קײן נסים
און װײס, אַז טױטע קומען נישט צוריק —
האָט איצט אין דמיון זיך אַרײַנגעריסן
דאָס געסל בײַ דעם פּלאַץ פֿון רעפּובליק.

און איבער די פּאַריזער נאַסע שטײנער
גײ איך אױף ס׳נײַ פֿון פֿינצטערן האָטעל,
װוּ ס’האָט זיך אײַנגעזאַפּט אין מײַנע בײנער
אַזױ פֿיל פֿרעמדקײט און אזױ פֿיל קעלט.

מיך ציט אַהין צו דיר דער גוטער שמײכל
װאָס רײַסט זיך, װי די זון, דורך דעם טומאַן.
מײַן הײם איז װײַט און שװער איז זי צו גרײכן,
נאָר הײמישקײט איז אױך בײַ דיר פֿאַראַן.

מײַן יעדער קלאַפּ אין טיר איז דיר פֿאַרשטענדלעך
און דו דאַרפֿסט מיך נישט פֿרעגן װאָס איך װיל :
איך קום, װי שטענדיק, פֿון דער שטאָט דער פֿרעמדער,
פֿון אירע שװאַרצע הײַזער אױף בעלװיל.

די װאַרעמקײט, װאָס גײט פֿון דײַנע אױגן
דערגרײכט מיך שטילערהײט און אומבאַמערקט,
װי מיט דעם מאַנטל כ’װאָלט אַראָפּגעצױגן
פֿון זיך די נאַסע קעלט, װאָס האָט געשװערט.

מײַן קאַרגע שפּראַך װערט דורך דײַן שטים געעפֿנט
און מיט אַ מאָל װערט ליכטיק אין געמיט.
מיט דיר װערט לײַכטער װידער אָנצוטרעפֿן
אױף יענעם װעג, װאָס פֿירט צו הײם און ליד. — — —

צי איז דען דאָס אין גאַנצן מער נישטאָ שױן,
צי איז דאָס בלױז פֿאַרשוווּנדן פֿון מײַן בליק ? —
אין דמיון מײַנעם בלײַבט אַלץ נישט פֿאַרלאָשן
דאָס געסל בײַ דעם פּלאַץ פֿון רעפּובליק.

אין : בינעם העלער, היימערד : לידער, וואַרשע, ייִדיש־בוך, 1951, זז׳ 36 – 37

“Dem ondenk fun Regine Pliskin”, in Binem Heler, Heymerd : lider, Varsovie, Yidish-bukh, 1951, pp. 36-37

Regine Pliskin (?-1942) : l’épouse de l’écrivain Dovid Pliskin (1889-1942). Elle s’est suicidée pendant l’Occupation.

און װידער די זעלבע אומהײמלעכע קעלט

און װידער די זעלבע אומהײמלעכע קעלט —
װי איך װאָלט אױף ס׳נײַ איצט פֿאַרטריבן געװאָרן
אין פֿינצטערן צימער פֿון יענעם האָטעל,
װוּ איך האָב געװױנט אין די דרײַסיקער יאָרן.
מײַן פּױלישע הײם האָב איך דעמאָלט פֿאַרלאָזט —
דאָרט האָט מען מײַן ליד און מײַן לעבן געװאָרגן.
איך האָב נישט געװוּסט, אַז אין רוסישן פֿראָסט
װערט קולבאַק מײַן חבֿר געפֿירט אױף קאַטאָרגע ;
איך האָב נישט געװוּסט, אַז אױך דאָרט װערט צעשטערט
דאָס לעצטע, װאָס איז מיר אין לעבן געבליבן —
איך האָב נישט געװוּסט נאָך, װי טרייף און פֿאַרװערט
עס זענען די שורות, װאָס איך האָב געשריבן.

און איצטער ? די זעלבע אומהײמלעכע קעלט,
װאָס לױפֿט מיר אַרום אינעם בלוט, אין די בײנער.
פּאַריז איז דער צענטער נאָך אַלץ פֿון דער װעלט,
און איך אין האָטעל דאָ בין װידער בלױז אײנער.
נאָר איצטער פֿאַרשטײ איך, פֿאר װאָס איז מײַן שפּראַך
דער ביטערער גורל פֿון ייִדישן זינגער —
איך װײס שױן, אַז מאַרקישן האָט מען געבראַכט
אין טורמע מיט איבערגעבראָכענע פֿינגער ;
איך װײס שױן, אַז יעדע באַװאָפֿנטע קראַפֿט
איז גרײט צו פֿאַרניכטן מיט שװעבל און פֿײַער
דאס ייִדישע ליד מײַנס — דעם בלוטיקן זאַפֿט,
װאָס איז, װי דאָס אײגענע לעבן, מיר טײַער.

פּאַריז, נאָװעמבער 1956.

אין : בינעם העלער, בײַם ראַנד : לידער, ירושלים, קרית־ספר, 1957, ז׳ 151

“Un vider di zelbe umheymlekhe kelt”, in Binem Heler, Baym rand : lider, Jérusalem, Kiryat-Sefer, 1957, p. 151

אַ פֿרילינג־רעגן אין פּאַריז

אַ פֿרילינג־רעגן אין דער אַלטער װעלט.
איך גײ אַרום מיט פֿרעגנדיקע אױגן.
איצט איז די צײַט,
איך זאָל דערװיסן זיך בײַ בלומען
די ריחות און קאָלירן
פֿון פֿרילינג־רעגן.

— אַ גראָער װאָלקן.
אַ שטראָם האָט אין זײַן בליץ זיך אָנגעצונדן.
די סען האָט אױף אַ רגע זיך פֿאַרכליניעט.
די ערד האָט די קאַלוזשעס דורכגעלײַטערט.
די װאָרצלען האָבן די קאָלירן אײַנגעזױגן.

— גאָט, גאָט, גיב אַ רעגן !
נאָך אַ פֿרילינג, נאָך אַ רעגן !
לאָז מיך אָבער־װידער פֿרעגן :
װיפֿל פֿאַרבן האָט דער רעגן ?
אַלע זיבן פֿון דעם בױגן ?
פֿון די פֿרעגנדיקע אױגן ?

מײַ 1987

אין : בינעם העלער, דער גײַסט פֿונעם שטורעם : לידער און פּאָעמעס, תּל־אַבֿיבֿ, י. ל. פּרץ, 1992, ז׳ 30

“A friling-regn in Pariz”, in Binem Heler, Der gayst funem shturem : lider un poemes, Tel Aviv, Y. L. Perets, 1992, p. 30

Yekhiel Hofer

יחיאל האָפֿער

לידער פֿון דער נאַכט

יד

מײַן נאַנט איז געבליבן אין סטריקעװ.
כאָטש קײן ייִדן זענען דאָרט מער נישטאָ.
מײַן ייִדישע נאַכט איז געבליבן אין סטריקעװ —
מײַן ייִדישע נאַכט — מיט געבױגענער פּלײצע,
מיט שטעקן, מיט סליחות און מיט חצות.

כ׳האָב אױפֿגעהאָנגען מײַן נאַכט
אױפֿן שפּיץ פֿון בלױען קלױסטער
אַזױ װי מ׳האָט אױפֿגעהאָנגען מײַן ברודער,
װען מ׳האָט דאָרט פֿאַרברענט דאָס בית־המדרש.

מײַן נאַכט הענגט אין פּױלישן סטריקעװ
װי אַן אײַנגעשרומפּענע פֿײַג
פֿון װעלכער ס׳איז אױסגערונען דער האָניג.
ס׳הענגט מײַן נאַכט, פֿון װעלכער
ס׳איז אױסגערונען די זיסקײט
פֿון „פֿאַרװערטע ביכער, פֿרײַהײט און ליבע“.

אין סטריקעװ זענען די שטערן געל
װי נישט געשליפֿענע בריליאַנטן.
די הױט פֿון דער נאַכט
איז טונקל און װײך
װי די הױט פֿון אַן איבערגערײַפֿטער פּרי.

ס׳װײנט דער הונט מיטן לאַנגן פּנים —
און איך — אין פּאַריז
אױף „פּלאַס דע לאַ קאָנקאָרד“
בײַ נאַכט, בײַם הונדערט לאָמפּיקן ליכט —
טראַכט װעגן סטריקעװ
און באַװײן מײַן נאַכט,
װאָס הענגט אױפֿן גאָלדענעם
שפּיץ פֿון קלױסטער
אַזױ װי ס׳איז געהאָנגען מײַן ברודער,
װען מ׳האָט פֿאַרברענט דאָס בית־המדרש.

טו

די גאַס בענקט צו גאָט
װי איך אַ מאָל.
די נאַכט פֿאַלט אױף דער קני
װי איך אַ מאָל.
די נאַכט איז טרױעריק און שיין
װי איך אַלע מאָל.
די נאַכט איז הױך ביזן הימל
װי איך קײן מאָל.

די טערן האָבן געשװױרן דער נאַכט
געטרײַשאַפֿט.
דער לינקער פּראָפֿיל פון דער לבֿנה איז געל
װי אַ באַנאַן.
װען די נאַכט לעשט זיך אױס
צינדט זיך אָן מײַן ליד.
װען די כימערעס אױף דער „נאָטרע־דאַם“
שלאָפֿן אײַן —
גײט גאָטס מאַמע אױפֿן מאַרק
קױפֿן אַ קאַנאַריק
פֿאַר איר געקרײציקטן זון.

די נאַכט איז טיף
װי דער בלױער ברונעם
בײַ מײַן באָבען אין הױף.
כ׳װעל טרינקען דאָס באַזילבערטע װאַסער
פֿון עמער װי אַ פֿערד.
אפֿשר װעל איך שטילן דעם דורשט
נאָך דער פֿאַרב,
װאָס דאַרף אױסמאָלן גאָט —
אַזױ גרױס װי אַ קינד,
װאָס װײנט פֿון בענקשאַפֿט
צו די טעג
אין דער מאַמעס שױס.

טז

בײַ נאַכט —
גײט די נאַכט
מיט טונקעלע,
באָרװעסע טריט.

די נאַכט
איז הױך און שלאַנק
װי די מולאַטין,
װאָס דרײט זיך
אױף שאַנז־עליזעי.

די לבֿנה שפּאַרט אָן
איר העלן קאָפּ —
אױפֿן האַלדז
פֿון דער נאַכט.

װײנענדיק פֿון טונקלען צער
שלאָפֿט פּאַמעלעך אײַן
די נאַכט.

ס׳שלאָפֿן די הײַזער
שטײענדיקערהײט,
מיט אַראָפּגעהאָנגענע קעפּ
װי פֿערד אין די שטאַלן.

אױפֿן בולװאַר „סען־זשערמען“,
בײַם ליכט פֿון אַ „סינעמאַ“
בין איך מחדש מײַן ייִדיש שטעטל,
װאָס שװימט אין הימל
װי אַ װאָלקן —
פֿון װײַסן אַש
און װײַסן רױך.

געהײליקט פֿאַלט מײַן שטעטל
װי אַן אױסגעלאָשענער מעטעאָר
מיר צופֿוסנס
בײַם אַרײַנגאַנג
צו דער מעטראָ.

כג

אונטער מײַן פֿענצטער אין גאָרטן ——
בליט אַ שטיק נאַכט
װי הויכער, װײכער, טונקעלער מאָך.

ס׳איז פֿאַרלאָשן דאָס זען.
אין דער געדיכטער פֿינצטערניש פֿון דער נאַכט —
טראָג איך פֿאָרױס מײַנע אױפֿגעהױבענע הענט
װי צװײ פֿינפֿרערנדיקע, ברענענדיקע מנורות
פֿון חוש־המישוש.

כ׳גײי פֿון די פֿאַרברענטע נאַלעװקעס
ביז „קאַרטיע לאַטעין“
מיט מײַן ייִדישן גורל
אױפֿן דאַרן האַלדז.

װער קען פֿאַרשטײן אַ ייִד,
װאָס פֿאַרמאַכט זיך בײַ נאַכט
אין די װערטער פֿון קריאת־שמע
אַזױ װי אַ פּערל — אין דער פּערל־מוטער ?
אפֿשר די אָפֿענע גאַסן פֿון פּאַריז ?
און אפֿשר דאָס ליכט פֿון שאַנז־עליזעי ?

די לבֿנה איז גרין
װי אַ נישט צײַטיקער עפּל.

כ׳גײ אַהײם,
מײַן שכן טרינקט אין „ביסטראָ“
דעם אַפּעריטיף,
ייִד… ייִד !
װי פֿיל דורות דאַרף מען טראַכטן,
אַז מ׳זאָל אַרױפֿנידערן
אַזױ טיף ?

װאָס װײסט אַ ייִד פֿון דורות ?
אַ ייִד װײסט נאָר פֿון דױער,
ס׳געבױרן אײניקלעך זײדעס
און דער עתיד זאָגט פֿאַרן עבֿר
עדות.

װאָס װײסט אַ ייִד פֿון טראַכטן ?
צו אַ ייִד האָט מען זיך דערטראַכט.
די שרעק פֿון אַלע נעכט
געלײגט האָט מען אים צוקאָפּנס —
און דעם אומעט פֿון די פֿאַרנאַכטן
אַװעקגעשטעלט אױף דער װאַך.

מ׳קען מיט אײן ייִדישער נאַכט
פֿאַרשאָטענען גאַנץ פּאַריז.
ס׳גײט איבער די גאַסן פֿון דער װעלט
אַ געשחטענער ייִד —
אַ ריז.

כד

גאָט !
כ׳האָב קײן מאָל
אַזױ נישט געגלױבט אין דיר —
װי בײַ נאַכט.

כ׳האָב דיך קײן מאָל
אַזױ נאָנט נישט געפֿילט —
װי בײַ נאַכט :
װען כ׳האָב געלײענט קריאת־שמע,
געזאָגט המפּיל —
און מײַן שװעסטער חווה
האָט מיך אונטערגעהױבן
כ׳זאָל גרײכן צו דער מזוזה,
װאָס אױפֿן בײַשטידל פֿון דער טיר,
כ׳זאָל גלעטן מיט מײַנע קינדערשע פֿינגער
דאָס ערשטע אות פֿון דײַן נאָמען,
די שפּאַלטן פֿון ש י ן —
אױפֿן בלעכערנעם שײדל.

װאָס איז נאַכט אָן גאָט ?
װי טאָג אָן זון.
װאָס זענען שטערן אָן גאָט ?
קאַלטע שטײנער
אױף אַ גליטשיקן װעג.

רוף מיך נישט,
כ׳װעל הײַנט נישט שלאָפֿן.
איז נישטאָ גאָט —
איז אױס מיט נאַכט.

כ׳װעל פֿאַרברענען די נאַכט
בײַם ליכט פֿון לאָמפּן
װי מ׳פֿאַרברענט בײַם פֿײַער
די בריװ —
פֿון אַן אָפּגענאַרטער ליבע.

דעם טאָג פֿרעסן די מענטשן
װי רױבפֿײגל,
און די נאַכט אָן גאָ
איז װי אַ געשטאָרבן האַרץ,
װאָס קלאַפּט שױן מער נישט
פֿאַר קײנעם.

כ׳װעל פֿון הײַנט אָן מער נישט שלאָפֿן.
װאָס איז דער שלאָף —
נישט געהיטן פֿון גאָט ?
אַ פֿאַרװאָרלאָזטער גאָרטן —
באַװאַקסן מיט װילדגראָז.
װאָס איז אַזױנס נאַכט אָן גאָט ?
אַ לעבן אָן חשבון —
אָן פֿאַרשרײַבן, אָן סומירן.

אפֿשר קענסטו, גאָט,
גאָרנישט געבן ?
אפֿשר קענסטו בלױז צונעמען ?
נעם־זשע אױך צו די נאַכט :
דעם מישכּן, דאָס בית־המקדש,
דעם קדשי־קדשים פֿון דײַן נע־ונד.

לאָדזש 1947 – פּאַריז 1949

אין : יחיאל האָפֿער, לידער פֿון דער נאַכט, פּאַריז, אַ. ב. צעראַטאַ, 1950, זז׳ 40 – 45, 58 – 62

“Lider fun der nakht” (14, 15, 16, 23, 24), in Yekhiel Hofer, Lider fun der nakht, Paris, A. B. Tserata, 1950, p. 40-45, 58-62

Shmuel-Yakir Londinski

שמואל־יקיר לאָנדינסקי

נאָך רוסאָ

נאָך רוסאָ, לאַמאַרטין —
האָט דײַן זינגען אַ זין ?

נאָך היגאָ, באָדעלער —
װאָס קענסטו זאָגן מער ?

נאָך רימבאָ, נאָך װערלען —
װאָסער װערט האָט דײַן פּען ?

מאַלאַרמע, אַנדרײ זשיד —
דערגרײכט טיפֿער דײַן ליד ?

פּאָל־װאַלערי, קלאָדעל —
ברענגסט אַ נײַעס. . . אַ זעל ?

גײסט פֿאַרטראַכט און פֿאַרחושט —
פֿון דער װענוס געקושט !

ס׳פֿינקלט שאַמפּס־עליזײ —
פֿױלסט אין נחומס קאַפֿעע !

דו װילסט זינגגען פּאַריז —
אָט דעם גלית, דעם ריז.

אָט דאָס האַרץ פֿון די שטעט —
סאַקראַקער און מעטשעט . . .

מאַדעלען, נאָטר־דאַם —
ס׳אי׳ דאָך טמא מסתּם.

ס׳אי׳ דאָך קלױסטער, נישט מער !
און װי קומסטו אַהער ?

אָט די פֿײַנע סקולפּטור —
ס׳איז אַ פֿרעמדע נאַטור. . .

און װאָס זוכסטו אין לוּװר ?
נישט דײַן ייִדישער עבֿר !

און פֿאַרגעלט און פֿאַרגרינט
הענגט דאָ מאַמע מיט קינד.

און רק קריסטוס און צלם —
און גױשער עולם !

פֿאָלי־בערזשערע איז זיס —
און אױך דאָס איז פּאַריז :

דימענט־גלעזלעך צעגלאַנצט.
און אַ פֿיסל, װאָס טאַנצט.

אָט די מײדלעך. . . גײ װײס ?
פּאַרפֿומען מיט שװײס !

דו װילסט זינגען פּאַריז ?
— יאָ, װײַל זינגען איז זיס !

רי ראָזיע, בעלעװיל —
גרױ־אַלטמאָדיש מײַן ציל !

די באַשאָטנטע װענט,
װי פֿון גרױקײט צעברענט.

און דער ייִד, װאָס דאָ לעבט,
װי אין שמאַטעס פֿאַרװעבט.

ס׳איז נײַמאָדיש דאָס קלײד,
און מיט אַלטקײט באַנײט.

שמעקט מיט שטעטל, פּראָװינץ.
און מיט שטאָלצקײט פֿון פּרינץ.

כ׳בין אַלײן עטראַנזשער —
ס׳איז מײַן ברודער אַ גר.

בײַ אַ זינגער־מאַשין
בענקט צום ביסעלע גרין

אַ צעשראָקענע זעל —
אין האַלב טונקלען האָטעל. . .

יעדער שאָרך, יעדער ריר,
יעדער קלאַפּ אין דער טיר —

דערשרעקט און צעברעכט :
מ׳איז אױס מענטש, גאָר אָן רעכט. . .

די קאַרטע, פּרעפֿעקטור —
ס׳איז אַ צװײטע נאַטור.

װי אַ מאָגן, װאָס מאָנט —
איז דאָס אײַך נישט באַקאָנט ?

אַ פּאַפּירל איז קראַנק —
עס צעברעכט דעם געדאַנק.

זיץ אין מאַנטל און נײ —
יעדעס בײנדל טוט װײ.

און דיך שױדערט פֿאַר קעלט,
דער טיקטאַק איז דײַן װעלט.

די מאַשין װאַרפֿט אַרױס
אַ הױז נאָך אַ הױז.

װאַקסט אָן סחורה אַ פּאַק —
שנעל פֿאַרװיקל אין זאַק. . .

װײַל פֿון מאָרגן ביז שפּעט
רק מען װאַרט אױף „אַנקעט“*.

דער באַאַמטער, ער קומט —
מ׳איז אָן לשון, פֿאַרשטומט.

און פֿאַרגעלט און פֿאַרגרינט.
נאָך אַ גליק — מ׳האָט אַ קינד !

זעסט אין װינקל אַ װיג —
זעסט אַ ליכטיקן בליק.

לעבסט אין קבֿר, אין גרוב —
און סאיז ליכטיק די שטוב !

פֿול באַלױכטן און העל —
מען פֿאַרגעסט : ס׳איז האָטעל !

ס׳איז די אײנציקע טרײסט —
אפֿשר טאַקע. . . װער װײסט ?

אין דעם קינדישן זכות —
װאַרט אַ גוטן באַשלוס !

ס׳ליגט באַהאַלטן, פֿאַרגלעט
די מאַשין אין דעם בעט.

און דאָס טישל פֿאַרדעקט —
מיט אַ טישטוך באַפֿלעקט.

און באַאַמטער באַטראַכט
פֿול מיט חשד און פֿאַרדאַכט

אױפֿן בענקל דעם שטאָף . . .
ער פֿאַרשטײט : ס׳איז אַ בלאָף !

אָבער דאָך אַ פֿראַנצױז —
און דער רחמים איז גרױס !

יאָ, מען איז עטראַנזשער —
און מען אַרבעט דאָ שװער.

נאָר ווער קלאָגט זיך דען, װער ?
ס׳איז דאָך פֿראָנט פּאָפּולער ! . . .

ס׳אי׳ דאָס לעבן דאָ זיס —
מען איז פֿרײַ אין פּאַריז !

* אַנקעטע : אָנפֿראַגע, אױספֿאָרשונג. די פּאָליצײ־קאָמענדאַנטור פֿון פּאַריז פֿלעגט שיקן אירן אַ באַאַמטן אױסצופֿאָרשן װער דער פֿליכנטלינג איז, צי ער אַרבעט נישט אָן אַן אַרבעט־קאַרטע… דאָס פֿלעגט זײַן אײנע פֿון די גרעסטע אומגליקן פֿאַרן פֿליכטלינג אין פּאַריז, װײַל, אַז ער האָט שױן אַפֿילו באַקומען װױנרעכט, האָט ער נישט געקענט פֿאַרדינען דורך כּשרער אַרבעט צום לעבן. מ׳פֿלעגט אַרבעטן אומלעגאַל… און די שרעק בײַ דער אַרבעט שילדערט דאָס ליד. די פֿליכטלינגע פֿלעגן זיך באַמיִען צו פֿאַרגרעסערן די פֿאַמיליע מיט נײַ געבױרענע, װײַל אַ קינד, געבױרן אין פּאַריז, פֿלעגט פֿאַרבעסערן די רעכטלעכע סיטואַציע פֿון די געפּלאָגטע עלטערן.

אין : שמואל־יקיר לאָנדינסקי, לידער פֿון אַ פֿליכטלינג, ניו־יאָרק, אַרויסגעגעבן מיט דער קאָאָפּעראַציע פֿון די נעשאָנעל רעפֿיודזשי סוירוויס, 1945, זז׳ 140 – 144 [הערה : ז׳ 252]

“Nokh Ruso”, in Shmuel-Yakir Londinski, Lider fun a flikhtling, New York, aroysgegebn mit der kooperatsye fun di National Refugee Service, 1945, pp. 140-144 [note : p. 252]

Peretz Markish

פּרץ מאַרקיש

אייפֿל־טור

1
און — דו ? צו קיינעם ניט ? ניט צו דער ערד און ניט צום הימל ?
ווער וועט אים אויספּײַנען, דײַן טרוימערשן אַליין זײַן ?
עס קײַקלען זיך גערוישן, ציינגעזאַנג און הימנען,
צו דיר, אָ, אויפֿגייענדיק־בענקענדיקע איינס…!

עס פֿרעגן זיך צו דיר געשיקטע פֿון געוויטער,
אויף דײַנע טרוימענדיקע מעטער וואַקסן מאָכיק — נעפּלען רו ;
— איך וויל זיך אויפֿהענגען אויף דיר, ווי פֿליגל פֿון אַ ווינטמיל,

אָ, איינזאַמער אַטלעט, פֿאַרשעמטער אייפֿל־טור !

ווער דאַרף אַרויסגיין פֿון די כמאַרעס דיר אַנטקעגן ?
באַגינען וויגט זיך איבער דיר, ווי אַ שטיק זונברויט אָפּגעביסנס,
וווּ איז דײַן קאָפּ, אָ, טרוימענדיקער אייפֿל־טור ?

עס פּליעסקען מיליאָנען טריט צו דיר פֿון אומוועגן און וועגן,
און גאַסן ווייסן ניט דעם וועג צו זונענדיקע וויסטעס,
— אָ, טרייסט זיך אין די הייכן, איינזאַמער, מיט שטורעם !…

2
איך בין איצט אין דײַן קאָפּ — אַ פֿינצטערע מחשבֿה, טורעם־אייפֿל,
מיט אַקסלען מײַנע פֿיר — אַ פֿיר מאָל הויקערדיקע בלינדע סאָווע,
אָ, הויקערדיקע זײַטן וועלט ! ווער וועט דערגיין, ווער וועט באַגרײַפֿן
דעם אומענדלעכן קניפּ פֿון אָנהייבן און סופֿן ?

— אַזוי פֿאַרהילט אין נאַכט־געוועבטע נעפּלען שטײַפֿע,
אַזוי — אין מאַנטלען האַרבסטיקע פֿון וועלקנדיקער שאָף־פֿעל
איז אומעטיק פֿון טאָג צו נאַכט, פֿון נאַכט צו טאָג — זיך שטרײַפֿן.
אָ, איינזאַמער, געפֿאַנגענער, פֿאַרפֿירטער מעפֿיסטאָפֿעל !

אָט ליגט די שטאָט, ווי שפּינוועבס איצט צו פֿיס צו דײַנע,
אָט קריכן פֿליגן אום, געפֿאַנגענע, — אָן אויסוועג און אָן האָפֿנונג,
— ווער נאָגט ? ווער איז גענאָגט ? ווער איין מאָל און ווער דרײַפֿאַך ?

אָ, אויפֿגעשטײַגטער, איינזאַמער געדאַנק,
אָ, איינזאַמער פֿאַרפֿירטער מעפֿיסטאָפֿעל, —
איך בין איצט אין דײַן קאָפּ אַ פֿינצטערע מחשבֿה, טורעם־אייפֿל !…

פּאַריז, 1922

לויט : אַ שפּיגל אויף אַ שטיין : אַנטאָלאָגיע פּאָעזיע און פּראָזע פֿון צוועלף פֿאַרשניטענע ייִדישע שרײַבערס אין ראַטן־פֿאַרבאַנד, רעד’ : חנא שמערוק, ירושלים, י. ל. מאגנס, 1988, זז׳ 434 – 435

“Eyfl-tur”, selon A shpigl oyf a shteyn : antologye poezye un proze fun tsvelf farshnitene yidishe shraybers in Ratn-Farband, Jérusalem, Magnes Press, 1988, pp. 434-435

Kadye Molodovski

קאַדיע מאָלאָדאָווסקי

אָפּגעשיטע בלעטער

VI

קרעכצן בײַ דער נאַכט די אַלטע קלויסטערס
און עס ברומט די נאָטר־דאַם,
ווערן איבער דער ערד די שאָטנס ברייטער
און אַפּאָסטאָלן אין שווערע מאַרמאָרענע קליידער
האַלטן אויפֿגעהויבן גרינע שימלדיקע הענט.
ס׳חלומען זיך זיי המונות גלייבנדיקע קריסטן
קניִענדיקע און פֿאַרשיכּורטע פֿון ווײַרייך און געזאַנג.
און דער ווײַסער צלם איז געלענט
איבער אַראָפּגעבויגטע קעפּ.
נאָר פֿאַר טאָג צעפֿליִען זיך די שאָטנס,
עס בלײַבן נאָר נעבן די פֿיס פֿון הייליקן יאָאַן
צוויי שלאָפֿעדיקע שלעפֿערס פֿון דער נאַכט
מיט הערצער נאַקעטע אַרויף,
און דער ווײַסער צלם גנעדיקט זיי
נעבן די פֿיס פֿון הייליקן יאָאַן.

VII
איבער סענע זענען בריקן אָנגעזאָטלט
און די ברעגעס זענען אײַנגעקעלזעוועט אין שטיין.
שלעפּט זי שיפֿן אָנגעלאָדענע אויף אײַנגשטילטע וואַסערן
בלײַבן שיפֿן אָנגעלאָדענע אין מיטן שטיין.
וואָלט מען אָט אַזוי געוואָלט די וואָלגאַ קעלזעווען,
וואָלט זי ברומענדיק אַראָפּגעלעקט די שטאָט.
נאָר די סענע גרינט מיט אײַנגעשטילטע וואַסערן
נאָר די סענע האַלט דעם אָטעם אײַן
און שלאָפֿט.
אויך אַ שיכּור אַ באַנאַכטיקער
שלאָפֿט אונטערן דאַך פֿון בריק
ס׳איז ביז טאָג ביז ליכטיקן אַ שעה נאָך דאָ
און צום וואַסער איז פֿאַראַן אַ טריט.
אײַנגעהילט דעם קאָפּ אין ביידע הענט
איז דערווײַלע וואַרעם אים און גוט,
ס׳איז ביז טאָג ביז ליכטיקן אַ שעה נאָך דאָ
און צום וואַסער איז פֿאַראַן אַ טריט.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, חשוונדיקע נעכט : לידער, ווילנע, ווילנער פֿאַרלאַג פֿון ב. קלעצקין, 1927, זז׳ 27 – 28

Feuilles éparpillées

VI

Les vieilles églises gémissent dans la nuit
Et Notre-Dame bourdonne,
Les ombres s’élargissent sur la terre
Et les apôtres dans leurs lourds vêtements marmoréens
Tiennent levées leurs mains vertes de moisissure.
Ils rêvent de foules de croyants chrétiens
Agenouillés, ivres d’encens et de chants.
Et la croix blanche se penche
Vers les têtes inclinées.
Mais à l’aube les ombres se dispersent.
Auprès des pieds de saint Jean restent seulement
Deux vagabonds de la nuit, endormis
Sur le dos, leurs coeurs dénudés,
Et la croix blanche leur fait grâce
Auprès des pieds de saint Jean.

VII

La Seine est sellée de ponts
Et ses rives sont bridées par de pierre.
Elle traîne des bateaux chargés sur ses eaux apaisées.
Les bateaux chargés restent immobiles au milieu du fleuve.
Si on voulait de la même façon brider la Volga,
En grondant, elle abattrait la ville d’un coup de langue.
Mais la Seine verdoie avec ses eaux apaisées,
Mais la Seine retient son souffle,
Et dort.
Un ivrogne nocturne, lui aussi,
Dort sous le toit du pont.
Une heure encore jusqu’au jour lumineux
Un seul pas jusqu’à l’eau.
La tête enfouie dans les deux mains,
Il se sent bien au chaud,
Une heure encore jusqu’au jour lumineux
Un seul pas jusqu’à l’eau.

Traduction du yiddish : Doris Engel

“Opgeshite bleter” (VI, VII), in Kadye Molodovski, Kheshvndike nekht : lider, Vilnius, Vilner farlag fun B. Kletskin, 1927, p. 27-28

מאַנעקענען

כ’בין אומהײלבאַר אױף אײביק שױן, אױף אײביק
װאָס דאַרף מען מער ?
פּאַריז איז טומלדיק און שטױביק,
און װען ס’צעװאָיען זיך טראַמװײַען אױף די רעלסן,
און ס’װאָרטשען אײנס אױף אַנדערע אױטאָמאָבילן,
דאַכט זיך מיר :
דאָס װאָיען איבער דעכער פֿאַרטאָגעדיקע װינטן,
און הינט אױף הױפֿן גױיִשע האָבן זיך צעבילן.
און שװער איז דאָ אַ מענטשן ליב קריגן,
אַ מענטשן צו דערקענען,
אַז ליבער, האַרציקער פֿון אַלע
שמײכלען אין די װיטרינעס מאַנעקענען.
איז אפֿשר צו זײ,
צו זײערע גוטמוטיקע אױגן,
זאָל זיך די דאַכלאָזע, די זעכציקיעריקע פֿאַרנױגן,
אױסבעטלען אַ נאַכטלעגער פֿאַר זיך :
ס’װעט אפֿשר דאָך אַ מענטש אַ גומענער דערהערן,
און עפֿענען פֿון אַ װיטרינע
אַ גלאַנצעדיקע טיר.

* * *

מאַנעקענען רויט און שוואַרץ און געל,
באַשטעלט אויף אייביק שמייכלען מיט געפֿאַרבטע ליפּן.
איך, וואָס ס’וואַרט דער הונגער שטענדיק בײַ מײַן שוועל,
האָב פֿײַנט אײַך, ווי אײַערע לעבעדיקע פּראָטאָטיפּן.

מײַן קליידונג איז אויף אײַך נישט אויסגעוויזן,
און שיך מײַנע זענען אויסער יעדער מאָדע.
איך טו אָן דאָס, וואָס ס’איז נאָך נישט צעריסן
און אָט אַזוי איז גאָט מיר זייער נאָענט.

און ווען וועט איר זיך אויפֿהייבן אַוועקגיין ?
און לאָזן זײַדנס פֿאַלן אויף צו טרעטן און צו רויבן.
ס’וועט אפֿשר דעמאָלט ווינטיק רעגענען,
און בליצן וועלן צינדן זיך אויף אויסגעפּוצטע שויבן ?

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, דזשיקע גאַס : לידער, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1933], ז׳ 41-40

Mannequins

Je suis éternellement inguérissable, éternellement,
Que faut-il de plus ?
Paris est bruyante et poussiéreuse,
Et, quand les tramways hurlent sur leurs rails,
Que les automobiles grognent les unes contre les autres,
J’ai l’impression
Que des vents hurlent à l’aube sur les toits,
Et que des chiens aboient dans des cours non-juives.
Il est difficile ici d’aimer un être humain,
De reconnaître un être humain
Quand, plus aimables et plus affectueux que tous
Les mannequins sourient dans les vitrines.
C’est devant eux peut-être
Devant leurs yeux bienveillants
Que doit s’incliner la clocharde de soixante ans
Qu’elle doit mendier un lit pour la nuit.
Alors, peut-être un homme de caoutchouc l’entendra,
Et ouvrira dans la vitrine
Une porte brillante.

* * *

Des mannequins roux, bruns ou blonds,
Un éternel sourire de commande sur leurs lèvres fardées.
Moi, que la faim, sur le seuil, attend toujours
Moi, je vous hais, comme vos prototypes vivants.

Mes vêtements ne sont pas exposés sur vous
Et mes chaussures ne suivent aucune mode.
Je mets ce qui n’est pas encore déchiré
Et c’est ainsi que Dieu m’est très proche.

Quand est-ce que vous vous lèverez pour partir ?
Pour laisser tomber les soieries, les piétiner et les voler.
Peut-être alors il ventera et il pleuvra,
Et des éclairs s’allumeront sur les vitrines décorées ?

Traduction du yiddish : Doris Engel

“Manekenen”, in Kadye Molodovski, Dzhike-gas : lider, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1933], p. 40-41

וווּ זאָל איך איצט גיין ?

וווּ זאָל איך איצט גיין ?
ס׳וואַרפֿט אַרויס מיך פּאַריז, ווי אַ ים
וואַרפֿט אַרויס אויפֿן זאַמד אַ צעברעקלטן שטיין,
ווי אַ טײַך וואַרפֿט אַרויס אויפֿן ברעג אַ פֿאַרמאַטערטן פֿיש,
ווי אַ בינשטאָק — אַ הולטײַ אַ בין.
און עס פֿירט מיך די באַן — צו וואָס האַסטיק אַזוי ?
כ׳בין דאָך סײַ ווי אַ בריוו, וואָס נעמט קיינער נישט אָפּ,
אַ גרוס, וואָס ס׳האָט איינער אין וואַנזין געשיקט סתּם אַזוי,
נישט צום פֿעלד, נישט צום טײַך, נישט צום הימלשן בלוי.
און ווער דאַרף מיך אַליין ? און מײַן ליד ? און מײַן שטילן שגעון ?
סײַדן אפֿשר דער שניי פֿון מײַן היים,
סײַדן אפֿשר דער ווינט פֿון מײַן שטאָט,
סײַדן אפֿשר דער הונגער, וואָס יאָמערט דאָרט איצט,
און וואָס כ׳קען זײַן גענאָד.

1929

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, דזשיקע גאַס : לידער, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1933], ז׳ 50

Où dois-je aller maintenant ?

Où dois-je aller maintenant ?
Paris me rejette, comme la mer
Rejette sur le sable une pierre cassée
Comme la rivière rejette un poisson épuisé
Et la ruche – une abeille rebelle.
Le train m’emporte – pourquoi tant de hâte ?
Je suis comme une lettre que personne ne vient chercher
Un salut envoyé comme ça par un fou,
Non pas vers le champ, ni vers la rivière, ni vers le bleu céleste
Qui a besoin de moi ? De mon poème ? De mon calme égarement ?
Peut-être la neige de ma maison
Ou le vent de ma ville
Ou peut-être la faim, qui gémit maintenant là-bas
Et dont je connais la miséricorde.

1929

Traduction du yiddish : Doris Engel

“Vu zol ikh itst geyn ?”, in Kadye Molodovski, Dzhike-gas : lider, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1933], p. 50

גויים, ייִדן, ראַסן

גויים, ייִדן, ראַסן — פּנימער ווי שוואַרצער פּעך, ווי געלער זאַמד.
איך בין דאָ די ערשטע אָן אַ לאַנד,
און די ערשטע בין איך גרייט
אומעטום צו אַרבעטן און עסן ברויט,
און זיך בוקן אומעטום
צו דער ליכטיקער גענאָד פֿון זון.
אָפֿט איז דאָ אין מיר אַ פֿרייד,
ווי אין אָנהייב מערץ, ווען עס דערגייט
דער ערשטער פֿרילינגווינט צום לעצטן טאָג, וואָס ס׳שנייט,
און אין צווײַגן נאַקעטע נאָך, אונטער קאַלטן פּוך
גייט אויף די ערשטע זיסקייט פֿון די קומענדיקע פֿרוכט –
אַזוי איז אָפֿט די גרינגקייט פֿון מײַנע פֿיס,
און וווּ איך זאָל נישט גיין, איז דאַכט זיך מיר
איך גיי געוויס
(אין לויכטנדיקן שימער פֿון מײַן אויג)
צום דאָרט,
וווּ מענטשן ווײַסהויטיקע מיט בלאָנדע האָר,
און די מיט פּנימער ווי שוואַרצע פּעך,
און די מיט פּנימער ווי געלער זאַמד
וועלן נישט געדענקען, וווּ געווען איז זייער לאַנד.

פּאַריז, 1929

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, דזשיקע גאַס : לידער, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1933], ז׳ 42

Juifs, non-juifs, races

Juifs, non-juifs, races – des visages comme de la poix noire, comme du sable jaune.
Je suis ici la première apatride
Et la première à être prête
À travailler, à manger du pain n’importe où,
À me prosterner n’importe où
Devant la miséricorde lumineuse du soleil.
Souvent une joie monte en moi,
Comme début mars, quand, au dernier jour de neige,
Souffle le premier vent printanier
Et que dans les branches encore dénudées, sous le duvet froid,
Monte la première douceur des fruits à venir,
Ainsi je ressens la légèreté de mes jambes
Et, où que j’aille, il me semble
Que je vais sûrement
(dans le scintillement lumineux de mon oeil)
Que je vais là-bas
Où des hommes à la peau blanche, aux cheveux blonds,
Et d’autres aux visages noirs comme de la poix,
Et d’autres, aux visages jaunes comme du sable,
Ne se sauront plus où était leur pays.

Paris, 1929

Traduction du yiddish : Doris Engel

“Goyim, Yidn, rasn”, in Kadye Molodovski, Dzhike-gas : lider, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1933], p. 42

אַ גאַס אין יאָר 1930

וויטרינעס. דענקמעלער.
(ווי אַ דזשענטלמען געקרויזט רוסאָ).
יאָגט און שוימט דער שטאָטישער פֿאַרקער,
דער גאָלדענער פֿון אויבן,
און דער טונקעלער פֿון דנאָ.

כוואַליעט זיך די גאַס אין רעש.
אַ רויטע דאַמענהוט,
און אַ צילינדער, ווי אַ שוואַרצע פֿלאַש.
אַ הויקער, ווי אַ פֿראַגע־צייכן אויפֿן טראָטואַר.
און אַ רעקלאַמע־טרעגער מיט לאַנגע אויערן — גרימירט צום נאַר.

און בײַ אַ וואַנט שטייט איינער אָפּהענטיק און מאַט,
מיט הוט און שטעקל,
ווי טשאַרלי טשאַפּלין זעט ער אויס כּמעט,
געקליידט אין ביליקן טאַנדעט,
אָן אַ וווּהין.

הונגעריק און שאַרף זענען זײַנע אויגן־שפּאַלטן
(אַרום איז העל).
ער האָט פֿון טויט אַ שטרענגן בריוו דערהאַלטן,
מיט בלוט געשריבן אויפֿן ברוק פֿון גאַס,
און אַ פּאָסטקריפּטום :
וועגן הונגערטויט אין קעלער, וווּ ס׳איז נאַס.

לייענט ער דעם בריוו פֿאַר אַלע מיט הונגעריקן קוק.
הערן אַלע :
עס איז מיט בלוט געשריבן אויפֿן ברוק,
און אַ פּאָסטקריפּטום :
וועגן הונגערטויט.

פּאַריז, 1931

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, דזשיקע גאַס : לידער, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1933], זז׳ 22 – 23

Une rue en 1930

Vitrines. Monuments ;
(comme un gentleman bouclé, Rousseau)
La circulation citadine court et écume,
L’or d’en-haut
Et l’obscurité d’en-bas.

Des vagues bruyantes dans la rue.
Un chapeau de dame rouge.
Un haut-de-forme, comme une bouteille noire.
Un bossu, comme un point d’interrogation sur le trottoir.
Et un porteur de publicité, avec de longues oreilles, déguisé en clown.

Près d’un mur, un homme se tient, désemparé et épuisé,
Portant un chapeau et une canne,
Il ressemble à Charlie Chaplin,
Vêtu de fripes bon marché,
N’ayant pas où aller.

Affamées et aiguisées sont les fentes de ses yeux,
(autour de lui, il fait clair).
Il a reçu de la mort une lettre sévère
Écrite avec du sang sur le pavé de la rue,
Avec un post-scriptum
“Concernant : mourir de faim dans une cave humide”.

Il lit la lettre devant tout le monde, avec un regard affamé.
Tous entendent :
Elle est écrite avec du sang sur le pavé
Avec un post-scriptum
“Concernant : mourir de faim”.

Paris, 1931

Traduction du yiddish : Doris Engel

“A gas in yor 1930”, in Kadye Molodovski, Dzhike-gas : lider, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1933], pp. 22-23

קאָמונאַרן־וואַנט

נישט ווײַט פֿון די בולוואַרן,
וווּ ס׳בליצט בײַ נאַכט די ליכטיקייט מיט רויט און בלאָ,
און פּונקט ווי ברויט אויף פֿונטן, פֿאַרקויפֿט מען וויבער אויפֿן שעה,
נישט ווײַט פֿון די בולוואַרן
שטייט די וואַנט פֿון די פּאַריזער קאָמונאַרן.
געבלייכט פֿון רעגן זענען די ציגל אַלט,
און אפֿשר האָט מען זיי געבערשטלט און געוואַשן
כּדי דאָס בלוט צו פֿאַרבאַהאַלטן.
מיט קליינע קוילן לעכעלעך צעהאָגלט
וועדליק אויף דער וווּקס פֿון מענטשן
און העכער נאָך
ביז צו אַ וווּקס אַזאַ,
ווען מ׳הייבט זיך אויף מיט הענט און האַלדז
צו דראָען, און צו שפּאָטן און צו שעלטן.
איינער האָט דאָס העמד צעשפּיליעט
און מיטן פּנים אָפֿן פֿאַר דער געפֿאַר
האָט ער געשריִען :
מײַנע בלוטיקע גערוסן וועלן קומען, קומען, קומען,
די גערוסן
פֿון דעם ערשטן קאָמונאַר.
דער ייִנגסטער האָט די וווּנד אין ביידע הענט פֿאַרדריקט,
ווי אַ בעכערל אַ קליינס,
וואָס איז גליִיִק
און בליט.
געבלייכט פֿון רעגן זענען די ציגל אַלט,
און אפֿשר האָט מען זיי געבערשטלט און געוואַשן
נאָר ס׳זענען דאָך פֿאַראַן אויף זיי געשטאַלטן.
אַ פּנים פֿון אַ פֿרוי
(נאָך זייער יונג)
די ליפּן אויסגעשטרעקט, ווי צו אַ טרונק,
ווי ס׳וואָלט אַ דאָרשט געפּײַניקט
פֿון אַ קרענק צי פֿון אַ וויי,
אָדער אפֿשר פֿון אַ זינגען אָט אַזאַ
וואָס איז קיין ליד נישט,
נאָר דאָס געזאַנג פֿון אייגענעם געשריי.
געבלייכט פֿון רעגן זענען די ציגל אַלט,
און אפֿשר האָט מען זיי געבערשטלט און געוואַשן
נאָר ס׳זענען נאָך פֿאַראַן אויף זיי געשטאַלטן.
האָב איך געזאָגט צו זיי :
— שוין זעכציק יאָרן, יאָר נאָך יאָר,
דער טומל אויף בולוואַרן איז געוואָקסן,
(און מאַנכע גייען שוין אין שיכעלעך פֿון גאָלד)
נאָר איר זענט אויף דער וואַנט געבליבן בלייך און גראָ.
האָבן מײַלער פֿון געשטאַלטן זיך צעלאַכט,
אַז ליידיקע זענען געבליבן הענגען מײַנע ווערטער.
— ס׳איז אויסער אונדז דאָך קיינער נישט — נישטאָ.
און דו אַליין וואָס לעבסט — ביסט ערד !
און בייז ביסטו, פֿאַרקרימט,
ווײַל ביסט נישטאָ אין לעבעדיקער וואַנט, מיט אונדז !
נישט ווײַט פֿון יענע־אָט בולוואַרן,
וווּ ס׳בליצן פֿײַערן מיט רויט און בלאָ
און פּונקט ווי ברויט אויף פֿונטן, פֿאַרקויפֿט מען וויבער אויפֿן שעה,
נישט ווײַט פֿון די בולוואַרן,
שטייט די וואַנט פֿון די פּאַריזער קאָמונאַרן.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, דזשיקע גאַס : לידער, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1933], זז׳ 87 – 89

Le mur des communards

Non loin des boulevards,
Où, la nuit, une luminescence lance des éclairs rouges et bleus,
Et où l’on vend, exactement comme le pain au poids, des femmes à l’heure,
Non loin des boulevards,
Se trouve le mur des communards parisiens.
Les vieilles briques sont blanchies par les pluies
Et peut-être les a-t-on brossées et lavées
Pour cacher les taches de sang.
Grêlé de petits impacts de balles,
À hauteur d’homme
Et plus haut encore
À la hauteur où
On dresse les mains et le cou
Pour menacer, railler et maudire.
L’un a déboutonné sa chemise
Et, le visage offert au danger
Il a crié :
« Mes salutations sanglantes viendront, viendront, viendront,
Les salutations
Du premier communard. »
Le plus jeune a serré sa blessure de ses deux mains,
Comme une petite coupe,
Incandescente,
Qui fleurit.
Les vieilles briques sont blanchies par les pluies
Et peut-être les a-t-on brossées et lavées,
Mais sur elles subsistent des silhouettes.
Le visage d’une femme
(très jeune encore)
Les lèvres tendues, comme pour boire,
Comme si la soif la tourmentait,
À cause d’une maladie ou d’une douleur,
Ou d’un chant
Qui n’est pas une chanson
Mais le chant de son propre cri.
Les vieilles briques sont blanchies par les pluies
Et peut-être les a-t-on brossées et lavées,
Mais sur elles subsistent des silhouettes.
Je leur ai dit :
« Déjà soixante ans, année après année,
Le vacarme sur les boulevards a augmenté
(et certains marchent déjà dans des chaussures dorées)
Mais vous êtes restés sur le mur, pâles et gris. »
Les bouches des silhouettes ont éclaté de rire,
Et mes paroles sont restés suspendues, inutiles.
« Il n’y a personne à part nous – personne.
Et toi-même qui vis – tu es poussière !
Et tu te fâches, tu grimaces,
Parce que tu n’es pas dans le mur vivant, avec nous ! »
Non loin de ces boulevards,
Où des feux lancent des éclairs rouges et bleus
Où l’on vend, exactement comme du pain au poids, des femmes à l’heure,
Non loin des boulevards,
Se trouve le mur des communards parisiens.

Traduction du yiddish : Doris Engel

“Komunarn-vant”, in Kadye Molodovski, Dzhike-gas : lider, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1933], pp. 87-89

פֿון דער פּאָעמע פֿריידקע

IX. האָטעלן אין פּאַריז

די האָטעלן מיט גראָבע רעיעסטראַציע־ביכער
מיט שמאָלע שטיגן, אָפֿענע צום גאַס.
דאָרט נעכטיקט, הונגערט, שמועגלען זיך אָן דאָקומענטן
די שטריקער און די שנײַדערקעס פֿון וואַרשע, לאָדזש, פֿון טשערנאָוויץ און יאַס.
די ווירטין מיט די ווײַסע פֿינגער,
און מיטן בלייכן שמייכל,
און מיטן גלײַכן שרונט.
עס ווייסן אירע טונקעלע אויגן,
וווּ יעדער גייט,
און וואָס ער טוט,
און ווען ער קומט.
און וועלכע צײַטונגען ער לייענט.
פֿון וועלכן לאַנד,
און אַלע בריוו,
און אַלע ראַנדע־וווּען
זענען דורכגעזען דורך שמאָלע פֿינגער פֿון איר האַנט.

די האָטעלן מיט די גראָבע רעיעסטראַציע־ביכער.
בײַ יעדן נאָמען איז פֿאַרצייכנט מיט קליינע אותיות אַ רעמאַרק :
דער איז אַ שנײַדער,
דער איז אַ טעכניקער,
און דער — פֿאַרדעכטיק שטאַרק.

דער גלײַכער שרונט איז שטענדיק אָנגעבויגן,
די שמאָלע שטיגן האָבן געטאָן אַ ציטער — „סע־סאַ״.
ס׳איז דורכגעגאַנגען כאַשיקאַן דער נעגער,
וואָס אַרבעט אין גאַראַזש
און לייענט די „הימאַ״.

דער גלײַכער שרונט איז שטענדיק אָנגעבויגן,
די ווײַסע פֿינגער ציילן פֿראַנקן אייפֿערדיק און קאַרג.
ס׳איז דורכגעגאַנגען שמואל האָראָוויץ.
(דאָס צווייטע מאָל פֿון לאַנד אַרויסגעשיקט) :
אַזוי איז די רעמאַרק.

דער גלײַכער שרונט איז שטענדיק אָנגעבויגן,
עס וואַרעמט זיך אַ ווײַסע קעצל אויף די קני,
דער שמואל האָראָוויץ גייט יעדן טאָג
אין נומער זעכצן אויפֿן פּלאַץ קלישי.

פֿאַרצייכנט אין רעמאַרק.
פֿאַרצייכנט שנעל מיט ווײַסע שמאָלע פֿינגער,
וואָס ציילן אייפֿעריק די פֿראַנקן,
וואָס הערן תּאווהדיק פֿון געלט דאָס שטילע קלינגען.

דער גלײַכער שרונט איז שטענדיק אָנגעבויגן.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿריידקע, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1935], זז׳ 36 – 37

Extrait du poèmes Freydke

IX. Hôtels à Paris

Les hôtels avec leurs épais registres,
Leurs escaliers étroits, ouverts sur la rue.
Ici passent la nuit, se faufilent, affamés, sans papiers,
Les tricoteurs et les couturières de Varsovie, Lodz, Czernowitz et Iasi.
L’hôtelière et ses doigts blancs,
Son pâle sourire
Et sa raie rectiligne.
Ses yeux sombres savent
Où chacun va,
Et ce qu’il fait,
Et quand il arrive,
Et quel journal il lit,
Et de quel pays il vient.
Toutes les lettres
Et tous les rendez-vous
Sont examinés par les doigts minces de sa main.

Les hôtels avec leurs épais registres.
En face de chaque nom est notée, en petites lettres, une remarque :
Celui-ci est un tailleur
Celui-ci un mécanicien
Et celui-là est très suspect.

La raie rectiligne est toujours penchée
Les marches étroites ont tremblé – « c’est ça »
C’est Khashikan le Noir qui est passé
Il travaille au garage
Et lit l’Huma.

La raie rectiligne est toujours penchée
Les doigts minces comptent les franc avec fébrilité et avarice.
Shmuel Horovits est passé.
(il a été expulsé pour la deuxième fois)
C’est ce que dit la remarque.

La raie rectiligne est toujours penchée.
Un chaton blanc se chauffe sur ses genoux.
Shmuel Horovits se rend tous les jours
Au numéro seize de la place Clichy.

C’est écrit dans la remarque
Écrit vite avec de minces doigts blancs
Qui comptent avec fébrilité les francs
Qui écoutent avec passion le doux cliquetis de l’argent.

La raie rectiligne est toujours penchée.

Traduction du yiddish : Doris Engel

“IX. Hoteln in Pariz”, in Kadye Molodovski, Freydke, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1935], pp. 36-37

X. אַ בריוו

פֿריידקע האָט געהאַט אַ בריוו פֿון שמואלן. ער שרײַבט :
פֿריידקע, דו ווייסט נישט, ווי ס׳איז בלוי דער הימל אין פּאַריז.
און ווי ס׳איז שוואַרץ די קאַווע,
און ווי דאָס אַרבעטסלאָזע געטאָ — דער בעלוויל — נעמט אויף אין דער באַגינענדיקער בלויקייט אַן אָבלאָווע.
און ווער ס׳איז פֿאַרבליבן — בלאָנקעט ווידער לאַנגע שעהען אויף די ברעגעס פֿון דער סען —
מען קוקט ווי אַנטיקוואַרן אונטער קרומע שירעמס זיצן,
פֿאַרקויפֿן אַלטע אויפֿלאַגעס פֿון זאָלאַ און ווערלען,
און בילדער פֿון סעזאַן,
מטבעות פֿון לודאָוויק דעם צענטן,
אַ בילד פֿון קייזערלעכן שפּאַן,
און עפּעס אַ מעדאַל שוין אַ פֿאַרזשאַווערטן און פֿאַרברענטן.
עס קלינגט אין אויערן אַ פֿרעמדע שפּראַך,
און ס׳קלינגט דער הונגער, ס׳מאַטערט די זון אין זומערדיקן גלי,
עס בלענדן ווײַסע ברוקן, וואָס לויפֿן שלאַנק אַראָפּ צו רי דע־ריוואָלי,
ווי אָפֿן אויף די טראָטואַרן
ליגן גאָלדענע פּראָוואַנסער באַרן,
באַנאַנען הויכע סטויגן,
נו, און ס׳בלאָנקען אויגן, אויגן.
זײַ ניט, פֿריידקע, בייז, וואָס איך האָב לאַנג אַ בריוו דיר ניט געשריבן,
און כ׳האָב אויף דיר אַרויפֿגעוואָרפֿן רייזעלען און אַלע עולן.
איך קאָן דאָך דיר מיט קיין שום ווערטער נישט באַצאָלן,
פֿאַר דײַן מי. איך הער דײַנע פֿאָרוווּרפֿן די שטאַרקע,
נאָר ס׳איז מיר אָפֿטער שווער אַפֿילו אויף אַ מאַרקע.

לעבט מען ווי ס׳איז.
ס׳האָט זייער גלײַך געטאָן יאַשיענסקי,
וואָס ער ט׳פֿאַרברענט פּאַריז.
אַגבֿ, כ׳האָב דאָ געטראָפֿן אויך בײַ דער סען
שיינדל קאַנאַריי.
זי איז אַרויסגעשיקט פֿון לאַנד.
זי האָט אַ צענדליק דירות
און האָט קיין גראָשן נישט אין האַנט.
זי וויצלט זיך :
— פּאַריז פֿאַרטרײַבט אַ קאַנאַריי,
זי׳ט מוזן מאַכן זיך אַ פֿאַלשן פּאַס
און זינגען ווי אַ סאָלאָוויי.
אַגבֿ, זי האָט אַ נײַעם פּלאַן,
ס׳קאָן זײַן, זי׳ט אָפּפֿאָרן קיין בירעבידזשאַן.

בליבט אַ ווײַלע פֿריידקע מיטן בריוו אין האַנט.
אין קרומען פֿענסטער גרויט זיך אַ זומערנאַכט,
דער סקאָרפּיאָן האָט אָנגעצונדן אַ גליִענדיקע לאַפּע.
עס פֿאַלן ערגעץ הילכיק רעדער אויף אַ ברוק.
און פֿריידקע מישט אויף אויסנווייניק אַן אײַזערנע, אַ שווערע מאַפּע.
פֿון לענדער,
גרענעצן,
אַ פּאַס אַן אמתער, אַ פּאַס אַ פֿאַלשער —
אַ וויזע.
און אויסער דעם — אַ תּפֿיסה אויף אַ תּפֿיסה.
און גרויע הייסע אויגן גיסן זיך אַרײַן אין גרויען דרויסן.
זיי ווילן עפּעס זיך דערמאָנען. מענטשן, אַ וועג אַ גרויסן.

די שטילקייט האָט זיך אויפֿגעריסן,
און דאָ, אויף מילע־גאַס, אין קליינער און דערשטיקנדיקער דירה
האָט אָנגעהויבן שווענקען זיך,
לאַכן, כליפּען, פֿליסן
אַ ווײַטער טײַך — די בירע.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿריידקע, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1935], זז׳ 38 – 40

X. Une lettre

Freydke a reçu une lettre de Shmuel. Il écrit :
Freydke, tu ne peux pas savoir comme le ciel est bleu à Paris
Et comme le café est noir,
Et comment le ghetto sans travail – Belleville – fait face,
Dans l’aube bleuissante, à une rafle
Et celui qui a échappé – erre à nouveau de longues heure sur les quais de la
Seine.
On regarde les antiquaires assis sous des parapluies tordus,
Ils vendent de vieilles éditions de Zola et de Verlaine,
Et des tableaux de Cézanne,
Des pièces de monnaie Louis X,
Une image du carrosse impérial,
Et quelque médaille déjà rouillée et brûlée.
Dans les oreilles sonne une langue étrangère.
Et la faim sonne,
Le soleil fait souffrir sous la canicule estivale,
Les étroits pavés blancs descendant vers la rue de Rivoli éblouissent.
Sur les trottoirs,
S’étalent des poires de Provence,
De grands tas de bananes,
Et des yeux, des yeux errent.
Ne sois pas fâchée, Freydke, si je ne t’ai pas écrit de lettre depuis longtemps
Si je t’ai chargée de Reyzele et de toutes les obligations.
Je ne peux te payer avec aucun mot
Pour ta peine.
J’entends tes reproches véhéments
Mais il m’est souvent difficile de trouver l’argent juste pour un timbre.

On vit comme on peut.
Jasienski a très bien fait
De brûler Paris
À propos, j’ai rencontré sur les bords de la Seine
Sheyndl Canari.
Elle a été expulsée du pays.
Elle a une dizaine de logements
Et pas un sou en poche.
– Elle plaisante :
Paris expulse un canari,
Il se fera faire un faux passeport
Et chantera comme un rossignol
À propos, elle a un nouveau plan :
Il se peut qu’elle parte pour le Birobidjan.

Freydke reste un moment, la lettre à la main.
À la fenêtre tordue, la nuit d’été est grise
Le Scorpion a allumé une patte incandescente,
Quelque part des roues cognent bruyamment sur les pavés,
Et Freydke parcourt en imagination une lourde carte métallique,
De pays,
De frontières,
Un vrai laissez-passer, un faux laissez-passer,
Un visa.
Et, en outre – une prison après l’autre.
Et des yeux gris brûlants se répandent vers le dehors grisâtre.
Ils veulent se souvenir de quelque chose, de gens, d’un grand chemin.

Le calme s’est rompu.
Et là, dans la rue Mila, dans le petit logement étouffant,
A commencé à glouglouter
À rire, à sangloter, à couler
Une rivière lointaine – la Bira.

Traduction du yiddish : Doris Engel

“X. A briv”, in Kadye Molodovski, Freydke, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1935], pp. 38-40

XII. שמואל האָראָוויץ

שמואל האָראָוויץ, וואָס האָט נישט קיין אַרבעט שוין אין לאַנד אינעם פֿערטן.
אין פּוילן געשטרײַקט און געהונגערט,
פֿאַרשיקט פֿון פּאַריז,
געוואָגלט פֿון האָלאַנד,
דערנאָך אין אַנטווערפּן.
אין יעדן לאַנד, פֿון וואַנען ער האָט נאָר אַ פּאַס,
אָדער אַן אידענטיטע —
לויערט די תּפֿיסה אויף אים.
אַלץ איינס — דער פּאַוויאַק,
צי אין גאָרטן די גרינע סאַנטע.

שמואל האָראָוויץ קען די פֿאַרשאָטנטע ווינקלען,
די שווינדלטרעפּ, וואָס סקריפּען און זינגען און זאָגן :
אָ־האָ וועט מען זינקען,
אָ־האָ וועט עס נאָגן.
ער ווייסט דעם גערויש פֿון די נאָדלען,
וואָס שעפּטשען און זידן
און יאָגן זיך נאָך נאָכן גראָשן.
עס ווערט דאָרט דער ווינטער פֿאַרשימלט,
דער פֿרילינג פֿאַרלאָשן.

די ווירטינס אין אַלטע אין זײַדענע קליידלעך,
וואָס רעדן אַ ליטווישן ייִדיש מיט פֿראַנצייזישע ווערטלעך.
האָבן אײַנגעקויפֿט פּרצן, אַשן,
און אויסגעשטעלט זיי אונטער גלאָז,
אין באַגילדעטע שעכטלעך.

שמואל האָראָוויץ קען זיי די פֿינגער די קאַרגע,
וואָס ציילן אויס שׂכירות באַזאַכט און פּאַמעלעך,
גלײַך זיי וואָלטן געדוכנט צו עפּעס אַ קמצן אַ גאָט –
אל מלך.
אל מלך.

קומט ער פֿאַר נאַכט אין לאָקאַלן,
צוזאַמען מיט שטריקער פּליסירער און קאַרבער.
צײַטונגען רוישן אין טרוקענע פֿינגער,
ווײַס און געגאַרט
פֿלאַטערט דער חלום פֿון איין טאָג אַרבעט.

קען ער דעם טרויער פֿון הונגער,
דעם ריטם פֿון מאַרשן,
פֿון באַיאָנעטן דעם שטאָלענעם שטראַל.
ער קען די ווערטער
און קען דעם ניגון פֿון אינטערנאַציאָנאַל.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿריידקע, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1935], זז׳ 46 – 47

XII. Shmuel Horovits

Shmuel Horovits, sans travail dans un quatrième pays.
En Pologne, affamé et gréviste,
Expulsé de Paris,
Errant en Hollande,
Ensuite à Anvers.
Dans chaque pays, dont il a un laissez-passer
Ou une identité –
Le guette la prison.
C’est pareil – la prison Pawiak
Ou dans son jardin la verte prison de la Santé.

Shmuel Horovits
Connaît les coins d’ombre
Les escaliers en colimaçon qui crissent et psalmodient :
Ho ho on va couler
Ho ho ça va lanciner.
Il connait le bruissement des aiguilles
Qui murmurent et s’agitent
Et courent après un sou.
Là-bas l’hiver moisit,
Le printemps s’éteint.

Les tenancières en vieilles robes de soie,
Qui parlent un yiddish lituanien avec des mots français
Ont acheté Peretz et Asch
Et les exposent sous verre
Dans des coffrets dorés.
Shmuel Horovits les connait, les doigts avaricieux
Qui comptent les loyer prudemment et lentement,
Comme s’ils bénissaient un dieu de l’avarice –
Dieu roi
Dieu roi.

Il entre la nuit dans des locaux
En même temps que des tricoteurs, des plisseurs, des coupeurs,
Les journaux bruissent dans des doigts desséchés
Blanc et désiré,
Volète l’espoir d’un jour de travail.

Il connait la tristesse de la faim
Le rythme des marches,
L’éclat métallique des baïonnettes.
Il connait les paroles
Et l’air de l’Internationale.

Traduction du yiddish : Doris Engel

“XII. Shmuel Horovits”, in Kadye Molodovski, Freydke, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1935], pp. 46-47

XIII. די גרויע מאַרנאַרקע

עס שטראָמען, עס בליצן בולוואַרן,
עס שרײַען די פּליטן,
די ראַדיאָ־מײַלער צעוואַרפֿן, צעשיטן,
דעם פֿרילינג פֿון פֿידלען,
דעם האַרבסט פֿון וויאָלן,
דעם זומער פֿון גלעקלעך און לײַכטע טאַמבורן.
עס שימערן זײַדענע זאָקן
פֿון הורן.
עס טאַנצן די קנײַפּעס.
עס שיטן אָפּצאַסן אַ האַסטיקן האָגל.
שמואל האָראָוויץ גייט דאָ פֿאַרבײַ—
ס׳גייט פֿאַרבײַ דאָ אַ גרויע מאַרנאַרקע
אין בײַנאַכטיקן וואָגל.

עס שטשירען די גלעזערנע ווענט פֿון וויטרינעס,
מיט עפּל,
מיט טאָרט,
און מיט ברויט,
און מיט האָניק.

עס בלײַבט שטיין דאָ אַ ווײַלע די גרויע מאַרנאַרקע,
אַ צווייטע אַ גרויע,
אַ דריטע — — —
איינטאָניק.
זיי קענען די קעלט פֿון פֿאַרטאָגן,
און פֿון דינער מאַרנאַרקע דעם ציטער,
און דעם גלאַנץ פֿון די שויבן וואָס האָבן פֿאַרריגלט –
די זעט
און דעם וואַרעם,
און איבערגעלאָזן דעם דרויסן די קעלט און געוויטער.

וואָס טראַכט זי די גרויע מאַרנאַרקע,
אַנטקעגן די טעפּלעך פֿון האָניק ?
מיט בלייכקייט פֿון אויגן,
וואָס טראַכט זי ?
מיט שאַרפֿקייט פֿון קינען,
מיט ביינערדיקייט פֿון די הענט ?
זי טראַכט —
אפֿשר טראַכט זי — ווי דין זענען
גלעזערנע ווענט.

ס׳איז פֿאַרטאָג.
אַ קאַלטער בלויט דער הימל.
די גרויע מאַרנאַרקע גייט זוכן אין ערגעץ
אַן אָנלען,
אַ בעטל אַ פֿרעמדס
אויף כאַפּן אַ דרימל.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿריידקע, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1935], זז׳ 48 – 49

XIII. La veste grise

Les boulevards ruissellent, lancent des éclairs,
Les disques hurlent.
Les bouches des radios éparpillent, répandent
Le printemps des violons,
L’automne des violes
L’été des clochettes et des tambourins.
Les bas de soie des catins
Scintillent.
Les bistrots dansent.
Les talons déversent une grêle hâtive.
Shmuel Horovits passe –
Passe par là une veste grise,
Dans une errance nocturne.

Les murs de verre des vitrines montrent
Des pommes
Des gâteaux
Du pain
Et du miel.

La veste grise reste debout là un moment
Une deuxième veste grise,
Une troisième – – – .
Unicolore.
Elles connaissent le froid des aubes,
Et le frisson des vestes trop légères,
Et l’éclat des vitrines qui ont mis sous verrou –
L’abondance
Et la chaleur
Et ont abandonné à l’extérieur le froid et l’orage.

Elle pense à quoi, la veste grise
En face des pots de miel ?
Avec la pâleur de ses yeux
Que pense-t-elle ?
Elle pense –
Peut-être pense-t-elle – qu’ils sont bien minces
Ces murs de verre.

C’est l’aube.
Le ciel froid bleuit.
La veste grise s’en va chercher
Une couche,
Un lit d’emprunt
Pour faire un somme.

Traduction du yiddish : Doris Engel

“XIII. Di groye marnarke”, in Kadye Molodovski, Freydke, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1935], pp. 48-49

XIV. פּאַריזער הינטערגעסלעך

אָט ליגט פּאַריז.
עס יאָגט אַרײַן דער טאָג, ווי אַ געוויטער,
און גיט אַ ווויע איבער פּאַרקן,
איבער שויפֿענסטער
און איבער קלינגענדיקן ניקל פֿון קאַפֿעיען.
און שמאָלע געסלעך, מיט אויסגעשטרעקטע העלדזער,
הייבן אָן באַהאַלטן זיך,
זיך איינס אין אַנדערן פֿאַרוויקלען און פֿאַרדרייען.

אָט ליגט פּאַריז.
עס יאָגט אַרײַן דער טאָג, ווי אַ געוויטער,
און הויכע קלויסטערס שאָטענען
אין טאָגעדיקן ברען.
פֿון אונטן גרויע הענדלערקעס,
— אַלטע אומעטיקע קראָען —
הערן אײַן זיך, קאָנען נישט דערהערן,
די ווײַטע מוזיקע פֿון סען.

אָט ליגט פּאַריז.
די שמאָלע געסלעך האָבן זיך פֿאַרדרייט, פֿאַרוויקלט,
פֿאַרבאַהאַלטן אַ זײַטיקן פֿאַבריקל פֿון טריקאָטאַזש.
און סקריפּענדיקע שטיגן,
און אַרבעט־זוכער,
און עמיגראַנטישן באַגאַזש.

די גאַס פֿון שמואל האָראָוויץ,
פֿון זײַן האָטעל,
פֿון גרויען מאַנטל און פֿון אויסגעריבענעם קאַשקעט.
דאָרט שפּילט פֿאַר נאַכט אַ הייזעריקער פּאַטעפֿאָן,
אַן אויסגעריבן לידל פֿון דער אַלטער מיסטאַנגעט.

דער זומערדיקער טאָג איז דאָ פֿאַרשאָטנט,
דער זומערדיקער אויפֿדערנאַכט – איז פֿיבערדיקע זאָרג.
צוויי טעג איז דער האָטעל נאָך אַ באַצאָלטער,
צען פֿראַנק באַקומען נאָך אויף באָרג.
דער זומערדיקער טאָג איז דאָ פֿאַרשאָטנט.
דער הימל בלויע לאַטעס, ווײַסע בלויזן,
דער רעגן־מאַנטל אויף די אַקסלען,
פֿאַרשטעלט די אויסגעריבענע, פֿאַרצירעוועטע הויזן.

אין ראָג פֿאַרקריכט דאָס געסל אין אַ שמאָלן, טונקעלן אימפּאַס.
דאָרט זשומעט, ווי אַ פֿליג, דאָס טריקאָטאַזש־פֿאַבריקל,
ווו עס אַרבעטן די אויסלענדער,
וואָס האָבן נישט קיין פּאַס.

עס זשומעט אויס אַ גרינע האָפֿענונג
פֿון בליצנדיקע נאָדלען און קופּערשטיק פֿון פֿינעף פֿראַנק,
עס זשומעט אויס אַ שטײַגל אין האָטעל,
און נאָך :
די באַנק אין סקווערל,
די אַרבעטסלאָזע באַנק.
פּאַריז האָט דאָ פֿאַרגעסן אָנצינדן בײַ נאַכט,
די זוניקע, די גרויסע פֿײַערן,
אין ווינקל פֿון דעם שמאָלן, טונקעלן אימפּאַס,
דאָס פֿלעמל פֿון אַ שיקלדיקן מאָגערן לאַמטערן
האָבן אַרומגעכאַפּט —
די דראָענדיקע שאָטנס פֿון דער גאַס.

פֿון אויבן נאָר ט׳דאָ אָנגעצונדן זיך אַ שטיקל רויטקייט אויפֿן הימל,
הינטערן געסל האָט אַ קינאָ אויסגעשטראַלט רעקלאַמעס
אין דער אָוונטיקער שעה.
און אויסלענדער אין גרויע רעגן־מאַנטלען
גייען זען אַן אַלטן פֿילם פֿון שאַרלאָ.
אין סקווערל אויף דער באַנק,
(בשכנות זיצנדיק נעבן אַן אַלטן שוואַרצאויגיקן קאַליף)
האָט שמואל האָראָוויץ געשריבן פֿריידקען אין אַ בריוו :
— פֿריידקע, אַ שטיקל בשׂורה.
ס׳וועט איצטער גרינגער זײַן.
ס׳האָט אים אַ חבֿר זײַנער, איינער ווינאָגורע,
אַרבעט צוגעשאַרט — אויף אַ חדשים נײַן.
און אפֿשר מער.
זי׳ט נעמען רייזעלען
און קומען אין פּאַריז, אַהער — — —
די בריוו אירע די לעצטע האָט ער אין גאַנצן נישט געזען.
(ער איז דערפֿון פֿאַר צער געוועזן קראַנק)
מען האָט זיי אין האָטעל פֿאַרהאַלטן,
ווײַל ער איז שולדיק דאָרט געבליבן אַכט און צוואַנציק פֿראַנק.
איצט וועט ער אַרבעטן אין אַ פֿאַבריקל פֿון טריקאָטאַזש,
און זאָל זי, פֿריידקע, דאָרט פֿאַרפֿונדעווען פֿאַר רייזעלען אַ נאַש.

און פֿריידקע זוכט עפּעס מיט הייסע אויגן.
דער קויש. און פּיניעלע דער מאַרימאָנטער,
די דאַמעלעך — — — דער גאַנצער, גאַנצער פּלאָנטער — — —
גענוג. גענוג. זי איז דערמיט שוין זאַט,
זי׳ט גיין צוריק צו די פּעדאַלן.
צוריק צו דער מאַשין און צום וואַרשטאַט.
עס זוכן עפּעס פֿריידקעס גרויע אויגן.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿריידקע, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1935], זז׳ 50 – 53

XIV. Les venelles de Paris

Voici Paris.
Le jour s’engouffre, comme un orage,
Il hurle sur les parcs,
Sur les vitrines,
Et sur le zinc sonore des cafés.
Et des venelles étroites, le cou tendu,
Commencent à se dissimuler
À s’enrouler et à s’entortiller l’une dans l’autre.

Voici Paris.
Le jour s’engouffre, comme un orage,
Et de hautes églises donnent de l’ombre
Dans l’ardeur du jour.
En bas des boutiquières noires
– vieilles corneilles tristes –
Tendent l’oreille, ne peuvent pas entendre
La musique lointaine de la Seine.

Voici Paris
Les ruelles étroites se sont entortillées, enroulées,
Dissimulant une petite fabrique de tricotage,
Des escaliers grinçants
Des chômeurs à la recherche de travail,
Et des bagages d’émigrants.

La rue de Shmuel Horovits,
De son hôtel,
De son manteau gris et de sa casquette usée.
C’est là qu’un gramophone enroué joue la nuit
Une chanson usée de la vieille Mistinguett.

Ici, la journée estivale est pleine d’ombres,
La soirée d’été – une préoccupation fébrile.
L’hôtel est encore payé pour deux nuits,
Grâce à un prêt de dix francs.
Ici, la journée estivale est pleine d’ombres,
Le ciel rapiécé de bleu avec des trous blancs.
L’imperméable sur les épaules
Cache le pantalon usé, reprisé.

Au coin, la ruelle se glisse dans une impasse étroite et sombre
C’est là que bourdonne, comme une mouche, la petite fabrique de tricotage,
Où travaillent les étrangers
Qui n’ont pas de papiers.

Elle bourdonne d’une verte espérance
Des aiguilles étincelantes et des pièces de cinq francs en cuivre
Elle bourdonne d’une petite cage à l’hôtel
Et encore :
Le banc dans le petit square
Le banc des sans-travail.
Là, Paris a oublié d’allumer la nuit
Ses grands feux solaires.
Dans le coin de l’étroite impasse obscure,
Les ombres menaçantes de la rue
Ont embrassé
La petite flamme d’une maigre lanterne bigleuse.

Vers le haut seulement s’est allumée une lueur rouge dans le ciel.
Derrière la rue un cinéma a fait rayonner de la publicité,
À l’heure du soir.
Des étrangers en imperméables gri
Viennent voir un vieux film de Charlot.
Dans le petit square, sur un banc,
(assis à proximité d’un vieux calife aux yeux noirs)
Shmuel a écrit, dans une lettre pour Freydke :
« Freydke, quelques nouvelles.
Cela va s’améliorer »
Un de ses amis, un certain Vinogure
Lui a procuré un travail – pour neuf mois
Et peut-être même plus.
Elle prendra Reyzele
Et viendra à Paris, ici – – – .
Ses dernières lettres, il ne les a pas vues.
(il en est tombé malade d’angoisse).
On les a gardées à l’hôtel,
Parce qu’il devait vingt-huit francs.
Maintenant il va travailler dans une petite fabrique de tricotage
Et elle, Freydke, doit acheter une friandise pour Reyzele.

Freydke cherche quelque chose de ses yeux brûlants.
Le panier. Piniele de Marimont.
Les petites dames – – – tout, tout ce sac de noeuds – – –
Ça suffit. Ça suffit. Elle en a assez de tout cela.
Elle va retourner aux pédales.
Retour à la machine et à l’atelier.
Les yeux gris de Freydke cherchent …

Traduction du yiddish : Doris Engel

“XIV. Parizer hintergeslekh”, in Kadye Molodovski, Freydke, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1935], pp. 50-53

XV. אויף ראַנדע־וווּ מיט קאָמונאַרן

די טויטע ליגן שווער.
עס שווײַגט דער פּער־לאַשעז.
די מאַרמאָרנע אַלייען שמעקן מיט ווײַרייך
און מיט בעז.

די טויטע ליגן פֿרום.
אונטער אַ וואַזע שמייכלט מאָליער.
בשכנות מיטט אַ גלח,
מיט אַ ראַנטיער
און אַ מעטרעסע פֿון אַ גראַנד.

נאָר ס׳וואַכט די וואַנט.
זי וואַרט. זי היט.
מ׳עט קומען אָפּגעבן אַ גריס,
מיט טריט,
מיט האַרטע טריט.
אַ סך.
אַ סך.

אין גרוי, אין שטויב, אין נויט,
קומט דאָ פּאַריז,
מיט טריט, מיט האַרטע טריט,
אָפּגעבן אַ גריס.

עס וואַכט די וואַנט.
די רויטע בלעטער קרענץ
מאָנען טונקעלע און שטרענגע.
די גרויע ציגל אָנגעכמורעטע געדענקען — — —
געבראַכט,
געבראַכט,
געבראַכט,
ברעכן זיך טריט.
עס גייט סען־קלו,
עס גייט בעלוויל,
עס גייט די פֿרויען־אָפּטיילונג פֿון רעפּובליק.
אַ רויטע שלאַנג ט׳אַרויפֿגעוואָרפֿן אין דער הייך וויל־זשויִף.
עס גייט סען־דני,
קלישי,
און דער קאַרטיע לאַטען מיט יוגנטלעכן ״וויוו״.

אין טויטער פֿרומקייט שרעקט זיך פּער־לאַשעז.
אין ווײַסער בלאַסקייט כוואַליען זיך בולוואַרן.
אַזוי פֿיל טריט,
אַזאַ אַלאַרם.

אין גרוי, אין שטויב, אין נויט,
קומט דאָ פּאַריז,
אויף ראַנדע־וווּ מיט קאָמונאַרן.

עס שוימען זיך די ווײַסע פֿערד,
און ווײַסע גומע־שטעקעלעך אין הענט.
עס שוימען זיך די ווײַסע פֿערד,
די דינע פֿיס פֿאַרקלעמט.

אַ גרויער שטראָם.
קאַשקעטן.
פֿענער,
פּנימער
און שטרויענהיט.
און טריט.
און טריט.
און טריט.
אין ווײַסער בלאַסקייט כוואַליען זיך בולוואַרן.
אין גרוי, אין שטויב, אין נויט,
קומט דאָ פּאַריז,
אויף ראַנדע־וווּ מיט קאָמונאַרן.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿריידקע, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1935], זז׳ 54 – 56

XV. Au rendez-vous avec les communards

Les morts reposent lourdement.
Le cimetière du Père-Lachaise est silencieux.
Les allées marmoréennes embaument l’encens
Et le lilas.

Les morts reposent pieusement.
Sous un vase, Molière sourit,
Au voisinage d’un prêtre,
D’un rentier
Et de la maîtresse d’un Grand de ce monde.

Mais le mur veille.
Il attend. Il garde.
On viendra le saluer
Avec des pas,
Des pas durs,
Beaucoup de pas,
Beaucoup.

Dans la grisaille, dans la poussière, dans la misère,
Paris arrive là.
Avec des pas, des pas durs,
Pour saluer.

Le mur veille.
Les couronnes de feuilles rouges
Avertissent, sombres et sévères.
Les briques grises attristées se souviennent – – –
On a apporté…
On a apporté…
On a apporté…
Les pas se brisent.
Saint-Cloud marche,
Belleville marche,
La section des femmes de République marche.
Villejuif a lancé en haut un serpent rouge.
Saint-Denis marche,
Et Clichy,
Et le quartier latin criant des « vivats » juvéniles.

Dans sa morte piété, le Père-Lachaise s’effraie.
Dans une blanche clarté les boulevards déferlent.
Tant de pas,
Tant de bruit.

En gris, dans la poussière, dans la misère,
Paris arrive,
Au rendez-vous avec les communards.

Les chevaux blancs écument,
Des mains tiennent des matraques de caoutchouc
Les chevaux blancs écument,
Leurs fines pattes entravées.

Un flot gris
Casquettes,
Drapeaux,
Visages,
Chapeaux de paille,
Et des pas,
Des pas,
Et des pas.
Dans une blanche clarté les boulevards déferlent.
En gris, dans la poussière, dans la misère,
Paris arrive,
Au rendez-vous avec les communards.

Traduction du yiddish : Doris Engel

“XV. Oyf rande-vu mit komunarn”, in Kadye Molodovski, Freydke, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1935], pp. 54-56

XVI. די האַרטע נאָנטע וואָר

פֿריידקע האָט אויפֿן טיש אַ בריוו געפֿונען.
מיט אותיות צעוואָרפֿענע געשריבן דער אַדרעס.
פּאַריז. אַ פֿרעמדער כּתבֿ. נישט שמואלס.
דאָס האַרץ ט׳געטאָן אַ זעץ.

שיינדל קאַנאַריי ט׳געשריבן קורץ
„פֿריידקע,
זײַ נישט אומרויִק פֿון שמואלן. ער איז געזונט.
מ׳האָט אים פֿאַרהאַלטן בײַם פּער־לאַ־שעז.;
ער איז אַרויסגעשיקט. איז אין אַנטווערפּן איצט מסתּמא.
זײַ רויִק, פֿריידקע, און די פּעדאַלן נישט פֿאַרגעס״.

דער וויסער בריוו, די אותיות צעוואָרפֿן,
ט׳געשריִען, ווי אַ הילכיקער אַפֿיש.
פֿריידקעס ייִנגלערישער קאָפּ איז שווער געוואָרן.
איז צוגעפֿאַלן צו אַ ראָג פֿון טיש.
ווערטער קלינגען.
שלאָגן אָפּ אין מוח האַסטיק, הייס, מיט אַ גערויש.
ווידער פּיניעלע דער מאַרימאָנטער, די גאָלדקאָרנאָווע און דער קויש.

ווערטער יאָגן. דער פֿרעמדער פּער־לאַ־שעז קלינגט הילכיק, קלאָר.
און שווער שטייט אויף אין גרוי, אין שטויב און נויט —
דער מאָרגעדיקער זעקס פֿאַר טאָג.
דער קויש. די נאָנטע האַרטע וואָר.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿריידקע, וואַרשע, ליטעראַרישע בלעטער, 1936 [צווייטע אויפֿלאַגע, 1טע אויפֿלאַגע : 1935], זז׳ 57 – 58

“XVI. Di nonte harte vor”, in Kadye Molodovski, Freydke, Varsovie, Literarishe bleter, 1936 [2e éd., 1ère éd. : 1935], pp. 57-58

פּאַריז — יוני, 1935

ס׳איז זון.
דער טאָג איז קלאָר.
מיידלעך גייען ווײַסע שיך. ס׳פֿלאַטערט שיפֿאָן.
זייגערס קלינגען.
עס שרײַט אַ מיקראָפֿאָן.
פּאַריז גאַר־דע־נאָרד.

פֿלינקע יונגע פֿיס
לויפֿן מיט די טרעפּ אַראָפּ.
עס סאַפּעט די מעטראָ.
וואַגאָן נאָך וואַגאָן.
די פֿאָרשטעט פֿאָרן — אַ קלינגענדיקער טײַך
צו וויקטאָר הוגאָ —
אין פּאַנטעאָן.

און אַ פּראָפֿעסאָר,
נעבן אַן אַלטער קאַטעדראַל,
רעדט מיט גאַל :
געווען אַ גוטער הומאַניסט הוגאָ.
(שטייט אין מײַן ביכערשאַנק פֿון אויבן אָן)
רוט אין פּאַנטעאָן.
אַ צירונג פֿאַר דער געשיכטע.
„פּור נאָטר היסטואַר״.
אַזוי האָב איך געגלייבט,
דער אַלטער נאַר.
„און איצט ? וואָס טוט דאָ דער המון ?
די פֿאָרשטעט אַלע ?
גרויס און קליין ?״

צום שטילן פּאַנטעאָן,
פֿון לאַנג שוין אַ פֿאַרשטויבטן,
(אײַנגעדרימלט, ווייך און רײַך)
גייען —
שאַרפֿע רייען.
אַ קלינגענדיקער טײַך.

בײַם פּראָפֿעסאָר גלאַנצן די ברילן און די שיך :
„אַזאַ אָ איז ער גאָר, הוגאָ ?״
און בײַם פּראָפֿעסאָר אונטערן ראָזן פּליך
האָט די געשיכטע שנעל געמישט די קאָרטן.
די אויפֿשטאַנדן.
הוגאָ.
דער פּאַנטעאָן.
און מיט באַדויער ער באַשליסט :
„אַ שאָד —
געווען הוגאָ אַ גוטער הומאַניסט״.

די צײַטונגס־ייִנגלעך לויפֿן שנעל און שרײַען הויך.
פֿון ערגעץ האָט מען בלעטלעך אויסגעשאָטן :
„דער פֿאָלקסמאַרש צו וויקטאָר הוגאָ
אין פּאַנטעאָן,
פֿאַרבאָטן״.

בײַ נאַכט —
הערט דער אַלטיטשקער פּראָפֿעסאָר :
עס קראַכט
זײַן שווערער ביכערשאַנק.
פֿון טאָוולען גאָלדענע שרײַען הייסע, בלוטיקע באַלאַדן :
„קאַמעראַדן !״

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, אין לאַנד פֿון מײַן געביין, שיקאַגע, ל. מ. שטיין, 1937, זז׳ 38 – 39. די פֿאַרלעצטע סטראָפֿע לויטן נוסח פֿון די ליטעראַרישע בלעטער, דעם 7טן פֿעברואַר 1936, ז׳ 92.

“Pariz — yuni, 1935“, in Kadye Molodovski, In land fun mayn gebeyn, Chicago, L. M. Shteyn, 1937, pp. 38-39. L’avant-dernière strophe selon la version dans Literarishe bleter, 7.02.1936, p. 92.

פֿאָלקספֿראָנט אין פּאַריז

ס׳האָט אַ בלענד געטאָן די זון.
און גרויסער שריפֿט אין צײַטונג האָט כוואַליעס צעוויגט :
אין פֿראַנקרײַך דער פֿאָלקספֿראָנט האָט געזיגט !

(כ׳האָב ליב אין אַן אָרקעסטער די וואָכעדיקע שווערקייט פֿון באַנדורע.
כ׳האָב ליב אין הימל דאָס רעגנדיקע כמורען.
כ׳האָב ליב אין ליד די פּראָזאַיִשע שורה).

און ס׳האָט מײַן פֿוס דערפֿילט אַ פֿרײַען גאַנג
(אין צענטן לאַנד),
ווען שמאָלע גאַסן פֿון פּאַריז
האָבן זיך אַ צייל געטאָן אין ראַנג.

(כ׳האָב ליב פֿון אָט דעם פֿערז דעם שלעכטן גראַם.
כ׳בין גרייט פֿאַר אים אַוועקגעבן די בעסטע פּאָעמע.
ס׳האָט הײַנט באַפֿרײַט זיך מײַן חבֿר אַבראַם
און מײַן שוועגערין עמע).

פּאַריז — דאָרט גייט דער אומלעגאַלער עמיגראַנט,
אַ פֿאַרטאַיעטע אונטערוואַסערדיקע מינע,
און ס׳לעשט זיך אויס זײַן האַרץ און גוף
לעם יעדער בלויער פּעלערינע.

און ער, דער אַנטלאָפֿענער פֿון יאַס,
זײַן גרויער שאַליק האָט מיר די זון פֿאַרשטעלט.
ווען ער האָט יאָ און נישט געטרונקען פֿון זײַן ביר,
און אַנטקעגן רוישיקער און ברייטער גאַס,
אין ווײַסן שוים פֿון גלאָז
געזוכט פֿאַר זיך אַ טיר.

(איך קען דעם גאַנג.
די דורכפֿאַלן — באַקאַנט, און דער נצחון.
זײַן גרויער שאַליק מיר אויך באַלאַנגט.
און אים באַלאַנגען מײַנע שווערע יאָכן).

ס׳איז הײַנט זײַן פֿרייד.
ער׳ט הײַנט זײַן גרויען שאַליק פֿון האַלדז אַראָפּגעפֿליקט,
ווען ענגע גאַסן פֿון בעלוויל
האָבן אַ צייל געטאָן אַ זיג.

פּאַריז — איז אייפֿל־טורעם.
פּאַריז — איז ציטראָען.
פּאַריז איז שפּיגלדיקע רי־דע־מאָנט.
פּאַריז איז הײַנט — פֿאָלקספֿראָנט.

אין : קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, אין לאַנד פֿון מײַן געביין, שיקאַגע, ל. מ. שטיין, 1937, זז׳ 40 – 41

“Folksfront in Pariz”, in Kadye Molodovski, In land fun mayn gebeyn, Chicago, L. M. Shteyn, 1937, pp. 40-41

Roza Nevadovska

ראָזאַ נעוואַדאָווסקאַ

צו פּאַריז

1.
אין שװערן צער פֿאַרזונקען — איך זע דיך איצט, פּאַריז
דו האָסט װי טױזנט בינשטאָקן גערױשט,
פֿון פֿרי פֿאַר טאָג ביז שפּעטסטן שפּעט,
מיט קלאַנג, מיט ליד, מיט מי,
מיט שטימעס פֿון מיליאָנען מענטשן
אין אַלע שפּראַכן פֿון דער װעלט,
מיט שׂכל פון ליבשאַפֿט,
מיט שטאָלץ פֿון פֿרײַ זײַן.

מיט לײַכטן װײַן, מיט קלוגן װאָרט און שמײכל,
מיט גוטן האַרץ און פֿרײַנדשאַפֿט,
מיט ברודערשאַפֿט און גלײַכהײט. —
פֿאַר קעמפֿער פֿון די פֿרעמדע לענדער
ביסט מוטערלאַנד געװאָרן,
געגעבן זײ אַ דאַך און שטילקײט.

אַזאַ איך זע דיך איצט, פּאַריז —
מיט אױגן פֿון מײַן פֿריִער יוגנט.
איך האָב בײַ קװאַלן פֿון דײַן װיסן
מײַן דורשט געשטילט.
איך פֿיל נאָך איצט דײַן הײסן אָטעם ;
איך זע דײַן טיפֿן הימל,
די פֿײַערן פֿון דײַנע אײַזן־גיסערײַען ;
איך הער דעם זשום פון דײַנע פֿאַבריקן —
פון שפּינרעדער און װעבשטולן,
װאָס װעבן לײַװנטן און זײַדנס,
געװאַנטן און סאַטין־דע־ליאָן,
דעם טיפֿסטן שװאַרצן סאַמעט
און לײַכטן דורכזיכטיקן װוּאַל
פֿאַר די גראַציעזע פֿרױען־קערפּערס
פֿון אַלע לענדער —
כאָטש קנאַפּ און קאַרג געװען דער לױן איז
פֿאַר דײַנע אַרבעטס־זין און ־טעכטער.

איך זע די יונגע טרױמער פֿון מאַנסאַרדעס.
זײ האָבן דיך באַזונגען,
געמעלן דיר געשענקט,
און זײער ליבשאַפֿט אױסגעפֿורעמט —
אין װאָרט, אין פֿאַרב, אין שטײן.

פֿרײַהײט, ברידערלעכקײט, גלײַכהײט —
דאָס האָסטו מיטן בלוט פֿון דײַנע זין און טעכטער
אױף דײַן פֿאָן פֿאַרשריבן
און פֿאַר דער גאַנצער װעלט מיט שטאָלץ געטראָגן.
געלױכטן האָבן אָט די װערטער —
דרײַ דימענטן אין אונדזער נאַכט.

2.
פֿאַראײנזאַמט ביסטו איצטער צװישן שטעט,
פֿאַרשעמט דײַן קאָפּ דער שטאָלצער.
פֿון דײַנע שפּיצן װײעט איצט
די סװאַסטיקע פֿאַרשאָלטענע,
דער צײכן פֿון פֿאַרקנעכטונג און פֿון טרױער.
דער שׂונא האָט אים צוגעטשעפּעט
צו דײַן האַלדז, דעם ניט־דערשאָכטענעם —
צום אײַפֿל־טורעם.

דער טראָט פֿון שׂונאס שטיװל
אױף דײַנע גאַסן, פּאַריז,
גײט דורך אונדזער אָטעם, אונדזער האַרץ.
אין רױכן פֿון דײַן חורבן
אונדזער קול זיך שטיקט.
אין אַנגסט דערהײבן מיר דעם בליק,
מיר זאַמלען אױף דעם לעצטן גלױבן
און דאָס געהער מיר שפּיזן אָן —
צום אָנקום פֿון באַפֿרײַער.
פּאַריז,
דער שׂונא האָט דיך ניט פֿאַרברענט,
נאָר אָנגעצונדן.

כימערעס פֿון נאָטרדאַם
איצט שפּאַצירן אין מיטן טאָגליכט
אױף דײַנע טראָטואַרן.
זײ שמײכלען װיסט, זײ לאַכן
אין פּנים פֿון דײַנע קינדער,
װאָס זײַנען, אונטערדריקטע,
אונטערטעניק ניט געװאָרן.
ביסט איצט אַלײן װי קװאַזימאָדאָ,
און שװער איז פֿאַר דער גאַנצער װעלט,
װאָס קאָן אָן פֿרײַהײט גאָרניט לעבן —
דער שװערער האָרב,
דער יאָך אױף דײַנע אַקסלען.

3.
איצט,
װען ביסט צו שאַנד און שפּאָט געװאָרן,
פֿאַרמאָגסטו דאָך אַ בױם, אַ שטיקל שאָטן,
אַ פֿליסטער פֿון אַ נאַכט —
די גוטסקײט פֿון דײַן ערד —
די ברידער־שװעסטער מײַנע צו פֿאַרהילן,
אַ ביסל שלאָף זײ געבן,
און כּוחות נײַע צום פֿרימאָרגן
פֿון טאָג דעם שװאַרצן,
װי דאָס געװיסן פֿון דעם שׂונא דײַנעם,
און פֿון מײַנעם —
דעם פֿילגעפּרוּװטן.

* * *

װוּ איז דער אָנזאָגער פֿון טרײסט,
אַז קומען װעט דער טאָג פֿון פֿאָלק דערװאַכטן,
אַז קומען װעט דער טאָג פֿון צאָרן ?
װוּ זענען די גערעכטע, די באַפֿרײַער ?
די שװעסטער שפּאַניע קוקט דיר אין די אױגן.
פֿון פּױלן און פֿון טשעכיע
דערשטיקטע שטימעס רײַסן זיך צו דײַנע אױערן :
שטײ אױף !
און הערשל גרינשפּאַנס קול
זאָגט אָן דער װעלט :
עס גײט די גבֿורה פֿון זײַן פֿאָלק,
פֿון אונטער חורבן װאַקסט דער האַס —
און קומען װעט דער מאָנער !

פֿון שטעט, פֿאַרװיסטע אינעם פֿײַער,
װעט אױפֿשטײן,
איך הער שױן זײַנע טריט,
װעט אױפֿשטײן אונדזער אַלעמענעס באַפֿרײַער.

אין : ראָזאַ נעוואַדאָווסקאַ, לידער מײַנע, תּל־אַבֿיבֿ, י. ל. פּרץ, 1974, זז׳ 143 – 147

“Tsu Pariz”, in Roza Nevadovska, Lider mayne, Tel Aviv, Y. L. Perets, 1974, pp. 143-147

Yoysef Papyernikov

יוסף פּאַפּיערניקאָוו

ליד צו מאַדריד

פּאַריז, דו רײצנדיקע װעלטפֿרױ,
דו, װאָס רײַסט אַזױ אין לײַכטזין מיט —
כ’באַטרעט דאָס ערשטע מאָל איצט דײַנע גאַסן
און — פֿאַרנומען בין איך מיט מאַדריד.

מאַדריד, מאַדריד — װאָס הערט זיך אין מאַדריד איצט ?
פֿרעג איך יעדע שעה, שױן לאַנגע טעג ;
װי האַלטן מײַנע ברידער, װעלכע געבן
פֿאַר דער פֿרײַהײט ס’לעבן דאָרט אַװעק ?

ס’האָט פֿינצטערניש און ליכט, זיך בײַ די טױ’רן
פֿון מאַדריד, װי צו רעװאַנש געשטעלט,
און — װאָסער פּנים ס’װעט דער זיגער האָבן —
אַזאַ פּנים װעסטו האָבן — װעלט.

מאַדריד, מאַדריד — די שפּאַנישע באַסטיליע,
װי אין ראָבעספּיערס און דאַנטאָנס צײַט ;
אין רױטן קעגנשטורעם אױף די שװאַרצע —
הילכט דער אינטערנאַציאָנאַל פֿון װײַט.

פּאַריז — פֿאַרפֿירערישע װעלטפֿרױ,
ניט דײַן רייץ דאָ װידמע איך מײַן ליד ;
אין גאַנג איצט איבער די בולװאַרן דײַנע —
טראַכט איך און איך זינג פֿאַר רױט מאַדריד.

פּאַריז, 1937

אין : יוסף פּאַפּיערניקאָוו, געקליבענע לידער : פֿון היים, בונט, קריג און חורבן, ניו־יאָרק, איקוף, 1946, ז׳ 84

“Lid tsu Madrid”, in Yoysef Papyernikov, Geklibene lider : fun heym, bunt, krig un khurbn, New York, IKUF, 1946, p. 84

קלאָשאַרן

קלאָשאַרן זענען האַרן פֿון דער נאַכט,
די נאַכט, די קאַרג באַלױכטענע,
וואָס דעקט זײ צו די אָרעם־שאַנד
און היט זײ, מיט אַ קרענקלעך געל לאַמטערן־אױג.

װי שאָטנס פֿון סופֿיט און װענט, געפֿאַלן —
זעט מען די נאָך האַלבער נאַכט
אין קאָרידאָרן־לאַבירינט
פֿון מעטראָס (פֿאַרן שליסן זיך)
און פֿאַרן צונעמען בײַ זײ,
די װאַרעמקײט פֿון אונטער דר’ערד,
און ס’דרעמלען אױף די מעטראָטרעפּ.

קלאָשאַרן קען מען זען אין מיטן נאַכט
בײַם מאָגן פֿון פּאַריז : די ריזן־האַלעס —
ראָיען זײ, װי נאַכטפֿײגל, און זוכן שפּײַז
אױף קופּעס מיסט, און בערג צעשאָטן אָפּפֿאַל.

און מען קען זײ זען אױך, שלאָפֿן
אױפֿן פֿײַכטן ברעג פֿון „סען“ —
צופֿוסנס אַלע בריקן,
און צוקאָפּנס אַלע שטײנער.

קלאָשאַרן זענען די,
װאָס האָבן נשט קיע „װוּ אַהין“, קײן „װאָס“ און „װעמען“,
נאָר אַ װעג, װאָס פֿירט זײ פֿון די האַלעס ביז צום „סען“ און צ’ריק.

קלאָשאַרן זענען די,
װאָס מעגן, װאָס מען װאַרפֿט אַרױס — זיך נעמען,
און אַװעקטאָגן די שפּײַז פֿון אָפּפֿאַל אונטער יעדער בריק.

קלאָשאַרן זענען די,
װאָס האָבן נישט קײן „הײַנט“ און זעען נישט דעם מאָרגן,
און דעם נעכטן זײ’רן האָבן זײ פֿאַרגעסן שױן פֿון לאַרג.

קלאָשאַרן זענען די,
װאָס האָבן אױפֿגעהערט צו קענען זאָרגן,
און געלאָזט ס’פּאַריזער לעבן גײן דעם קרומען, פֿרעכן גאַנג.

נישט קײן בעטלער זענען זײ — די דאַכלאָזע, באַטאָרבעטע,
וואָס שטרעקן אין דער נױט נישט אױס די האַנט :
זײ זענען די, וואָס האָבן אין פֿאַרביטערונג,
דאָס לעבן נאַקעט צוגענאָגלט צו דער װאַנט,
װי יעזוסן צום קרײץ ; —
זאָל זען די װעלט, די אָפּגעדעקטע שאַנד,
און שעמען זיך אױף אונדז צו קוקן,
פֿאַר דער שולד פֿון די, אױף װעמענס קעפּ
ס’דאַרף פֿאַלן האַרב, די שטראָף
פֿאַר אונדזער פֿאַלן אױף די מעטראָטרעפּ,
און פֿאַר ליגן אױסגעשפּיגענע
בם „סענער“ ברעג, און פֿאַר די פֿיס
פֿון צוויי און דרײַסיק בריקן פֿון פּאַריז.

זײ זענען נישט קײן בעטלער, די קלאָשאַרן,
נישט קיין בעטלער, נישט קײן קנעכט אױך, נײן !
נאַר — הײמלאָזע און הונגעריקע האַרן
איבער זיך אַליין.

פּאַריז, 1937

אין : יוסף פּאַפּיערניקאָוו, געקליבענע לידער : פֿון היים, בונט, קריג און חורבן, ניו־יאָרק, איקוף, 1946, זז׳ 87 – 89

“Klosharn”, in Yoysef Papyernikov, Geklibene lider : fun heym, bunt, krig un khurbn, New York, IKUF, 1946, pp. 87-89

אױף אַ הינטיש בית־הקברות

װיפֿל מענטשן האָבן נישט געלאָזט נאָך זיך,
נאָך זײער לײַב און לעבן און געבײן —
אַפֿילו נישט קײן שטײן, אַ פּראָסטן שטײן ?
דערפֿאַר אָבער, דערפֿאַר — פֿאַראַנען איז
(װי כ’האָב געזען בײַ פּאַריז) :
אַ בית־הקברות בלױז פֿאַר הינט ;
אַ בית־הקברות מיט אַלײעס,
װוּ עס שמעקט און בליט און גרינט
אַרום מצבֿות מאַרמאָרנע
מיט אױפֿשריפֿטן באַגילדט
„מײַן רעקס“, דער אײנציקער,
װאָס האָט פֿאַרשטאַנען מיך, געפֿילט“.
„מײַן דזשים !
דאָס לעבן מײַנס
האָב איך געטײלט מיט אים“.
„דאָ ליגט מײַן טרײַער קלוגער פֿאָקס באַגראָרן“.
אָדער : „גרי, נאָך דיר
װעל איך קײן צװײטן שױן נישט האָבן . . .“
און װען אױפֿשריפֿטן און שבֿחים זאָגן װײניק וואָס —
קומט צו נאָך ס’בילד פֿון הונט :
זײַן מאָרדע הינטער גלאָז.

און ס’קומען אױפֿן הינטישן בית־עולם :
דאַמען, הערן,
קינדערלאָזע פֿרױען,
אַלטע קאַװאַלערן,
אַלטע פֿרײַלנס (ווײַט נאָך „שלושים“) : —
קומט מען גאָרנישט אױף קאַטאָװעס —
בלומען לײגן, בלומען טױשן,
װי מען קומט אױף קבֿר־אָבֿות . . .

און װיפֿל מענטשן האָבן נישט געלאָזט נאָך זיך
קיין שטײן, קײן ברעטל נישט, נאָך זייער טױט,
און — ליגן הינטער אַ צעטראָטן בערגל
ערגעץ בײַ אַ פּלױט ? !

תּל־אַבֿיבֿ, 1938

אין : יוסף פּאַפּיערניקאָוו, געקליבענע לידער : פֿון היים, בונט, קריג און חורבן, ניו־יאָרק, איקוף, 1946, ז׳ 92 -93

“Oyf a hintish beys-hakvores”, in Yoysef Papyernikov, Geklibene lider : fun heym, bunt, krig un khurbn, New York, IKUF, 1946, p. 92-93

מײַן אָדע צו פּאַריז

װי שײן דו ביסט, פּאַריז,
װי אַלט און שײן,
װי פּרעכטיק
און — װי נידערטרעכטיק,
און געמײן.

אַזױ אָ, הײב איך אָן צו דיר מײַן אָדע,
דיר — די שטאָט פֿון ליכט און גלאַנץ,
פֿון עלעגאַנץ
און מאָדע.

אָט אַזױ אָ, הײב איך אָן
מײַן ליד פֿאַר דיר צעװיקלען,
װי אַ פֿאָן,
אַ רױטע פֿאָן, װי פֿײַער —
אַ צעשטײַער
דײַנע גאַסן און בולװאַרן —
אין פֿאַרבײַמאַרש פֿאַר דער „וואַנט פֿון קאָמונאַרן“,
און אין דורכמאַרש דורך דעם „פּלאַץ באַסטיל“
און פּלעצער אַנדערע, װוּ ס’ליגן פֿיל
אין פֿרײַהײטסקאַמף געפֿאַלענע
פֿון אַלע מיתה־גרױלן
גילאָטינע, תּליה, שװערד און קױלן.

אָ, פּאַריז !
די שטאָט פֿון קונסט און זנות,
די פֿרױ פֿאַר אַלע,
איבערהױפּט פֿאַר די, װאָס גײען נישט צו פֿוס —
צו זען דיך אין דײַן גאַנצער נאַקעטקײט און פּראַכט,
בײַ נאַכט
אױף „רי בלאָנדעל“, „מאָנמאַרט“
און פּלעצער אַנדערע פֿון זעלבן סאָרט,
נישט דורכצולאָזן אױך דעם רײַכסטן „פּלאַץ קאָנקאָרד“

װוּ ס’װערט דער צײַטפֿאַרטרײַב פֿון „לעצטן װאָרט“ —
סעװרירט אין קלובן און אין קאַבאַרעטן,
װוּ מען טרעפֿט דאָס בעסערע, די אױבערשטע :
גנבֿים, פֿרױען־הענדלער און . . . פּאָעטן.

אָ פּאַריז,
די שטאָט פֿון רייץ און „ליבע“ !
אױכעט דיר — מײַן גאַליק ליד פֿון האַס,
פֿאַר דײַנע מאַסן הונגעריקע, דאַכלאָזע אין גאַס,
אױף טרעפּ, אױף פֿינצטערע און שװעלן,
װען נישט װײַט פֿון זײ, אַ שפּאַן דערנעבן —
ברעכט מען אױס פֿון איבערזעט, דאָס לעבן.

אָ, פּאַריז, װי שיין דו ביסט,
װי אַלט און שיין,
װי פּרעכטיק
און — װי נידערטרעכטיק,
און געמײן.

פּאַריז, 1937

אין : יוסף פּאַפּיערניקאָוו, געקליבענע לידער : פֿון היים, בונט, קריג און חורבן, ניו־יאָרק, איקוף, 1946, זז׳ 94 -95

“Mayn ode tsu Pariz”, in Yoysef Papyernikov, Geklibene lider : fun heym, bunt, krig un khurbn, New York, IKUF, 1946, pp. 94-95

פֿון גאָר דער װעלט

פֿון גאָר דער װעלט, צו גאָר דער װעלט —
אַ טרױעריקן ברידערגרוס,
פֿון גרענעצן, געשװאַרצט צו פֿוס,
מיט שיפֿן און מיט באַנען.
כ’האָב זײ איצט באַגעגנט אין פּאַריז דאָ —
הײמלאָזע, פֿאַרװיסטע,
נישט צו פֿרעגן זײ פֿון װאַנען —
אױפֿן „פּלעצל“, „רעפּובליק“, „בעלװיל“ —
געקומענע געפֿינען דאָ אַזיל.
און טרױעריק איז מיר פֿון זיי געװאָרן —
כאָטש כ׳בין איינע ראויך פֿון זיי :
אַ וואַנדער־פֿויגל, וועלכער קלאָגט שוין יאָרן
אויף זײַן היימלאַנד־וויי ; —
איז טרויעריק געוואָרן מיר פֿון זיי
װען כ׳האָב זיך אין פּאַריז מיט זײ געטראָפֿן,
װי אַ נישׂרף מיט נישׂרפֿים
פֿון נישט אײן מדינה,
װוּ ס’האָט פֿינצטערניש, מיט פֿײַערן פֿון שׂינאה
זײ געטריבן „שװאַרצן“ גרענעצן
מיט שיפֿן, באַנען און צו פֿוס
און — אָפּגעבן פֿון זיך, דער װעלט
אַ טרױעריקן גרוס.

פּאַריז, 1937

אין : יוסף פּאַפּיערניקאָוו, געקליבענע לידער : פֿון היים, בונט, קריג און חורבן, ניו־יאָרק, איקוף, 1946, ז׳ 142

“Fun gor der velt”, in Yoysef Papyernikov, Geklibene lider : fun heym, bunt, krig un khurbn, New York, IKUF, 1946, p. 142

ווידער אין פּאַריז

כ’בין װידער אין פּאַריז. פּאַריז איז אַלץ נאָך שײן,
איז אַלץ, נאָך אַלץ די װעלטפֿרױ מיט איר שאַרם און חן,
איז אַלץ נאָך פֿול מיט לוסט און גלוסט, מיט עלעגאַנץ,
נאָר עפּעס איז אָראָפּ פֿון איר, אַראָפּ דער גלאַנץ
און, איז װי נאָך אַ שװערער איבערלעבונג — מאַט
פֿון היטלער־יאָרן און — פֿון אײגענעם פֿאַרראַט
פֿון אומװירדיקע זין פֿון פֿאָלק, װאָס האָבן ס’לאַנד
פֿון ראָבעספּיער, דאַנטאָן, מאַראַט — באַדעקט מיט שאַנד

פּאַריז, 1950

אין : יוסף פּאַפּיערניקאָוו, אין ווײַסן עלטער : לידער, תּל־אַבֿיבֿ, י. ל. פּרץ, 1976, ז׳ 64

“Vider in Pariz”, in Yoysef Papyernikov, In vaysn elter : lider, Tel Aviv, Y. L. Perets, 1976, p. 64

אין דער שטאָט פֿון אַלע מוזעס

אין פּאַריז, די שטאָט פֿון אַלע מוזעס
און פֿון אַלע שײנקײטן —
פאַרלױרן האָב איך זי,
די מוזע מײַנע,
זי פֿאַרלױרן אינעם ים געמײנקײטן,
װאָס פּאַריז, די שטאָט פֿון אַלע שײנקײטן,
פֿאַרמאָגט.

קאָן זײַן, אַז כ’האָב פֿאַרלױרן זי
אין יענע זינד־קװאַרטאַלן
װוּ דאָס לעבן איז אַ זומפּ,
און מענטש — געפֿאַלן ;
װוּ בײַ נאַכט, פֿון שאָטנליכט אַרױס —
באַװעגן זיך פֿאַר יעדן הױז,
צעשטעלטע פֿרױען־סילועטן,
װעמענס אױגן ס’רופֿן און פֿאַרבעטן
אױף „אַ ביסל ליבע“ (װי זײ זאָגן)
און — פֿאַרשװינדן פֿון די געסעלעך און ראָגן —
װען עס גענעצט שױן דאָס טאָגן.

אפֿשר האָב איך זי פֿאַרלױרן צװישן יענע
װעמען ס’רינט פֿון מױל די סלינע,
װען זײ זעען װעמען עסן ;
יענע װאָס זײ נערן זיך מיט שׂינאה
צום אַרום, װאָס האָט אין זאַטקײט זײ פֿאַרגעסן
און אין װױלטאָג זײ פֿאַרזען
אין זײער עלנט, פּײַן און װײ —
אַפֿילו אין דער קריסטמעס־װאָך פֿון גוטס :
„לאַ סמען דע לאַ באָן טעי“*.-

קאָן זײַן, אַז כ’װעל זי פֿריִער אָדער שפּעטער
װוּ געפֿינען, אין דער שטאָט פֿון אַלע שײנקײטן,
די שטאָט פֿון ליכט,
די שטאָט פֿון אַלע מוזעס
און, פֿון אַלע שענדלעכע געמײנקײטן.

פּאַריז, 1963

*) די װאָך פֿון טוען גוטס.

אין : יוסף פּאַפּיערניקאָוו, אין ווײַסן עלטער : לידער, תּל־אַבֿיבֿ, י. ל. פּרץ, 1976, זז׳ 65 – 66

“In der shtot fun ale muzes”, in Yoysef Papyernikov, In vaysn elter : lider, Tel Aviv, Y. L. Perets, 1976, pp. 65-66

Rikude Potash

ריקודה פּאָטאַש

„נאָטרעדאַם דע פּאַרי”

עס איז צװישן מינחה און מעריבֿ,
פּאַריז פֿלעכט אַרײַן זיך אין שטערן ;
דער צװעלפֿטער יאָרהונדערט אױף מױערן
טוט זיך מיט שאָטנס איצט מערן.

עס זאַלבן זיך שטײנערנע הײליקע מענער,
משה רבינו מיט צװײ טונקעלע לוחות ;
דער צװעלפֿטער יאָרהונדערט אױף מױערן,
שאָטנס פֿאַרזונקענע שאַרן זיך אין טױערן.

אין דער קירכע ברענען שױן ליכטער,
די קאָלירטע פֿענצטער־װיטראַזשן זײ גליִען ;
עס דאַװנען די פֿאַרבן צעשפּילטע
אַ שטײנערנער מלאך טוט קניִען.

אַלץ טוט זיך דאָ טובֿלען אין פֿאַרבן,
צום טױזנטסטן מאָל זיך צעשטאַרבן ;
צום טױזנטסטן מאָל זיך אױפֿלעבן,
אַ גאַמע פֿון ליכט צאַפּלט אין שװעבן.

פֿון דרױסן אַ װאַנט מיט מלאכים
דוד המלך זיצט מיט דער פֿידל ;
איך װײס נישט װעמען צו געבן די שבֿחים,
אפֿשר דעם שטײנערנעם דוד, דעם ייִדל ?

אפֿשר דעם, װאָס האָט געהאַמערט דאָס װוּנדער,
די שעפּסלעך, די אײַזנשמידערנע רינדער ;
אפֿשר דעם מײַסטער פֿון עכטער יצירה
אָדער גאָר יענער צײַט, מיט איר גדלות און שירה.

אָט גײט ער אַראָפּ, דוד המלך פֿון װאַנט,
גיט שלום־עליכם, מיר אומבאַקאַנט ;
— אין ירושלים דײַן טורעם, רב דוד,
שטײט דאָרט און װאַרט לכּבֿוד דײַן כּבֿוד.

עס צאַנקען די ליכטער, דער צװעלפֿטער יאָרהונדערט װערט שענער ;
עס פּרעפּלען אַ תּפֿילה די שטײנערנע מענער.
און דער װאָס צעשלײַדערט די קופּערנע גלאָקן
קוקט פֿון דער הײך, אַ מידער דערשראָקן.

עס איז צװישן מינחה און מעריבֿ,
פּאַריז פֿלעכט אַרײַן זיך אין שטערן,
דער צװעלפֿטער יאָרהונדערט אױף מױערן
טוט זיך מיט שאָטנס איצט מערן.

אין : ריקודה פּאָטאַש, לידער, תּל־אָבֿיבֿ, ייִדישער ליטעראַטן־ און זשורנאַליסטן־פֿאַראיין אין ישׂראל, 1967, זז׳ 275 – 276

“NotreDame de Pari”, in Rikude Potash, Lider, Tel Aviv, Yidisher literatn- un zhurnalistn-fareyn, 1967, pp. 275-276

Yoysef Rubinshteyn

יוסף רובינשטיין

פּאַריז — 1947

פּלאַס דע לאַ קאָנקאָרד

אַ קײַלעכדיקע, געלבלעכע לבֿנה
קוקט אַראָפּ
מיט אױסגעקרימטן פּנים —
אַ הױלער, אָפּגעהאַקטער קאָפּ.

איך ציטער אױף. איך פּרוּװ זיך פֿאָרט דערמאָנען,
צי בין איך שױן אַ מאָל דאָ נישט געװען ?
דער פֿלאַטער פֿון צעפֿאָכטע, הענגענדיקע פֿאָנען,
דער יום־טובֿדיקער רױש, דער שװערער אומרו־ברום
פֿון שטראָמיקן המון, — זײ פּרוּװן מיר דערמאָנען,
אַז איך בין שױן אַ מאָל אױף זיכער דאָ געװען.
כאָטש אַנדערש איז דאָ איצט דער אָװנטיקער זשום
און אַנדערש זײַנען דאָ די פֿײַערן אַרום,
צעפֿינקלטע, מיט מילדן שײַן, זײ גרינען,
זײ פּרוּװן איצט דאָ כּשופֿדיק פֿאַרשפּינען
די אַלטע, גרױע װענט,
דעם שאָטנדיקן ברוק…

אַ מײדל שטעלט זיך אָפּ,
פֿאַררײַסט דעם קאָפּ
און קוקט.
איר נײַגעריקער שאַרף פאַרשפּיצטער פּנים
איז װי צו מיר דאָ שטױנענדיק געװענדט.
מיט רױטן קופּערבלענד
עס פֿלאַקערן די פֿלעכט פֿון אירע האָר,
און אירע אױגן נאָר
זײ גרינען שפּיזיק דין און דורכדרינגלעך אַזױ
מיט קאַלטן גלי ;
און פּלוצלונג װערט מיר קלאָר,
גענױ,
ס׳איז זי,
ס׳איז זי !
איך האָב זי שױן געזען
אָט דאָ.
װי מײן געדאַנק
װאָלט אױפֿגעװאַכט און קען שױן איצט דערקאָנען :
— יאָ כ׳בין דאָ געװען !
שױן לאַנג,
שױן זײער לאַנג.
אַ מאָל גאָר אין אַן אַנדערן, פֿאַרגאַנגענעם יאָרהונדערט,
פֿאַרבלאָנדזשעט, אָן אַ זײַט דאָ, אָפּגעזונדערט,
אַזױ בין איך געשטאַנען אױף דעם „פּלאַס דע לאַ קאָנקאָרד“,
אַ ייִד מיט פּאותן מסתּמא און אַ באָרד,
אָט דאָ בין איך געשטאַנען, אױף דעם זעלבן אָרט,
װען יובלענדיק אַ שיכּורער פֿון בלוט שױן און פֿון מאָרד
אַרום האָט דער המון, אַ טױזנטפֿוסיקער, געטראָטן,
אױסגעמישט אין װירבל־קאַראַהאָר,
צונױפֿגעדרײט,
צונױפֿגעקנאָטן —
קײלערס,
סאַנקיולאָטן,
אַרום דעם הױכן, שװאַרצן עשאַפֿאָט.

און דורך דעם קנױל צונױפֿגעפּרעסטע לײַבער,
און אין דעם יובלשרײַ פֿון װאַנזיניקע װײַבער,
מיט דולע הענט,
מיט אױסגעקרימטע, קװיטשענדיקע מײַלער,
װאָס װאַרטן גיריקע אױף קעפּ,
אױף אָפּגעהאַקטע קעפּ, —
אַריבער זײ,
אַריבער שאָטנדיקע טרעפּ,
מיט פֿלאַקערדיקע קופּערפלעכט פון צעפּ,
מיט אױגן אױפֿגעריסן גרינע —
זי !
אָט זי —
מיט קאַלטן גלי

פֿון װאַנזיניקער שׂינאה, —
זי רופֿט און שלעפּט
זײ אַלעמען צום ראַנד פֿון גילאָטינע,
מיט פֿרײד צו אָפּגעהאַקטע, בלוט באַשפּריצטע קעפּ.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
אַ קײַלעכדיקע, בלאַסלעכע לבֿנה
קוקט אַראָפּ,
מיט אױסגעקרימטן פּנים. —
אַ הױלער אָפּגעהאַקטער קאָפּ.

* פּלאַס דע לאַ קאָנקאָרד : דער שענסטער פּלאַץ אין פּאַריז, װוּ בעת דער רעװאָלוציע איז געשטאַנען די גילאָטינע. [דעם מחברס הערה].

גאַר דע נאָרד

פֿון אין דער פֿרי,
װי נאָר דער טאָג הױבט אָן צו רײַפֿן,
אָפּגעפֿליקטע, גרילצנדיקע פֿײַפֿן
טױכן אױף, צעשװימען זיך אין נעפּלדיקער װײַט. —
עס בלײַבט נאָר הינטער זײ אַזאַ מין נאָגנדיקער טרױער,
װי יעדער פֿײַף װאָלט גרילצנדיק די לופֿט אַדורכגעבױערט,
מיט אימה און מיט שרעק.

אױף „גאַר דע נאָרד“
קומען צוגן אָן פֿון װעג.
זײ שטעלן זיך פּאַמעלעך אָפּ, פֿאַרסאָפּעט —
זײ טראָגן אום
אין זײער ברום
דעם אומרורױש פֿון נאַכטיקער אײראָפּע,
און אין װאַגאָנען־גלאַנץ אין קאַלטן
עס טונקלען זיך די שאָטנס פֿון אױף קױל פֿאַרברענטע שטעט ;
און שפּיגל־שױבן האַלטן
טיף אין זיך באַהאַלטן
דעם נעפּלגרױ פֿון אומרויִקן באַלטיק,
דעם דעמערשײַן פֿון האַמבורגער װאָקזאַל,

פֿאַר נאַכט,
װוּ ערגעץ אױפֿן ראַנד פֿון טונקעלן פּעראָן
אַ ניכנעדיקער דײַטש, — ער קניט,
ער בױגט זיך אָן,
אַלץ זוכנדיק אױף דר’ערד אַ שטיקל סיגאַרעט —
זײַן הױקערדיקע פּלײצע דוכט זיך בעטלט נאָך און בעט,
נאָר פֿון זײַן בליק,
נקמהדיק צעגליט,
גײט אױף אַ גרינע קעלט,
װאָס װאַרט אױף בלוט,
אױף חשבון מיט דער װעלט.

פֿון צוג,
דורך האַסטיק אױפֿגעמאַכטע טירן,
קומען אײַליקע אַרױס די פּאַסאַזשירן :
יונגע־לײַט און מײדלעך — סקאַנדינאַװער,
הױכגעװיקסיקע און בלאָנדע,
די האָר באַהױכט מיט געלבלעך רױטן זשאַװער ;
עס שמעקט פֿון זײ מיט װײַסע נעכט און צפֿון־קעלטן,
אָט װעלן זײ, מיט אױגנבלאָ צעהעלטן,
נאָך הײַנט באַגײַסטערטע אין „לוּװער“ שטײן אַנטקעגן „דזשיאָקאָנדע“,
דערװײַלע אײַלן זײ שױן אומגעדולדיק, שנעל,
האָפֿערדיק און פֿרײלעך, צו דעם ליכטיקן האָטעל.

נאָר אָן אַ זײַט
פֿאַרלאָרן,
הילפֿלאָז־מיד —
אַ ייִד,
מיט שרעק
ער קוקט זיך אום
אַרום —
זײַן װײַב און קינד פֿאַרטולעט צום געפּעק —
אַ ייִד פֿון לאַגערן, װאָס זוכט אַ הײם, אַ ברעג, —
אָט װעט מען באַלד דאָ אױסרופֿן די נעמען
און ס’װעט אַ קהלשער מענטש זײ באַלד פֿון דאַנענט נעמען,
און פֿירן צו אַ שװעל זײ דורך צעליאַרעמטער פּאַריז,
כאָטש אױף אַ רגע קריגן אַן אָפּרו פֿאַר די פֿיס.

אין אָװנט שפּעט,
אין האַלבער נאַכט,
װען לוסטיקע טוריסטן מאַכן פֿרײלעך מאָנפּאַרנאַס,
אין קאַבאַרעט
בײַם שױמיקן שאַמפּאַן
צעשפּאַסט,
צעלאַכט —
אױף „גאַר דע נאָרד“ שױן פֿינצטער און פֿאַרמאַכט
אַ לעצטער פֿײַף פֿון באַן
װעט דורכגרילצן די נאַכט
און לעשן זיך און אױסגײן ציטערדיק און דין…
און ערגעץ, װי אַן עכאָ, אױף דעם שטרױענעם געלעגער
װעט קרעכצנדיק דאָרט ענטפֿערן אַ װאָגל־ייִד, אַ פֿרעגער :
— װוּ־הין ? !
— װוּ־אַ־הין ? ! . . .

* גאַר דע נאָרד : דער צפֿון־װאָקזאַל אין פּאַריז, װוּ עס קומען אָן די צוגן פֿון צענטראַל און צפֿון־אײראָפּע [דעם מחברס הערה].

נײַן רי גי־פּאַטען

פֿאַר ליבעלע קאַטשערגינסקי

דאָס איז געװען אױף נײַן רי גי־פּאַטען.
אַ גרױע הױז, פֿירגאָרנדיק צעצימערט, —
אַ פֿלאַטערדיקער, בלײכער שימער
האָט מאָדנע דאָ צעהעלט די אָפּגעקראַצטע װענט.
אַ שײַן איז דאָס געװען,
װאָס האָט דורך שטעט און לענדער
אונדז יום־טובֿדיק באַגלײט
אין װאָגלטעג געהײם —
און ס’איז דאָס פֿרעמדע הױז געװאָרן אונדז אַ הײם.

אַ גרױע הױז,
אַ פֿעלדז אין מיטן ים,
אַן אָפּרופּלאַץ אין בײזע שטורעמטעג
פֿאַר מידע פֿײגל אין דער צײט פֿון װאַנדערפֿלי,
ביז קומען װעט אַ רגע מן־הסתּם
די זון װעט מילד אַ שײַן טאָן אין דער פֿרי
און ס’װעלן אַלע פֿײגל זיך צעפֿליִען צו אַ ברעג.

דאָס איז געװען אױף נײַן רי גי־פּאַטען.
דורך פֿענצטער אױפֿגעמאַכטע דאָרטן
מיר פֿלעגן זען :
אַ שמאָלע גאַס,
אַן אױפֿגעגרינטן גאָרטן,
אױף יענעם זײַט פֿון פּאַרקאַן — אַ שפּיטאָל.
און שטיל איז דאָרט געװען,
צו מאָל
דער װײַטער ברום פֿון רױשיקע בולװאַרן,
דער אומרו פֿון מאָנטמאַרטער פֿלעגט אַהינצו נישט דערגײן.
מיר פֿלעגן אַלע טאָג אױף עפּעס װאַרטן, װאַרטן
און לאַנגע שעהען בײַ די פֿענצטער דאָרטן שטײן,
פֿאַרגליװערטע,
אין זיך פֿאַרקלערט,
אָט שטײן אַזױ און שװײַגן ;
אין גאָרטן פֿלעגט דער װינט זיך שפּילן מיט די צװײגן,
די זון מיט גאָלד געלאַטעט האָט די דעכלעך פֿון שפּיטאָל . . .
אין זיך פֿאַרהערט,
מיר פֿלעגן שטײן און טראַכטן פֿון דעם ליכטיקן אַמאָל
זיך פֿאָרשטעלן דעם נעפּלדיקן, אומבאַקאַנטן מאָרגן,
און יעדערער געטראָגן האָט זײַן װאָרט אין זיך פֿאַרבאָרגן,
און שפּעט עס אין דער נאַכט פֿאַרצײכנט אױף פּאַפּיר.
און יעדעס װאָרט,
און יעדער מינדסטער שפּיר
האָט דאָרט
אַזױ אַרום פֿאַרפֿלאָכטן זיך אין שורהיקן געפֿלעכט.

אין שפּעטע נעכט
מיר פֿלעגן זיך צונױפֿקומען צוזאַמען
און בײַ אַ גלעזל טײ
זיך קריגן פֿאַר אַ װאָרט, צי װעגן גראַמען,
מיט לײַדנשאַפֿט און װײ
און אָפֿט מאָל מיט פֿאַרדראָס,
און מיט דעם רױך פֿון שטאַרקן פּאַפּיראָס
די שעהען זײַנען אימפּעטיק און אומבאַמערקט געלאָפֿן ;
אַרום איז שױן פּאַריז פֿון לאַנג אין נאַכט געשלאָפֿן,
נאָר ערגעץ אױף מאָנמאַרטער, אױף די ליכטיקע בולװאַרן
האָט אַלץ נאָך אַ צערױשטער דאָרט דער אומרו זיך געיאָגט.
און מיר פֿאַרעקשנטע,
צעשריִענע,
מיר פֿלעגן אַלץ זיך שפּאַרן
מיט יעדן צי פֿון שלעכטן פּאַפּיראָס,
פֿאַר יעדן מינדסטן זאָג,
פֿאַר יעדן אות,
ביז צו דעם ראַנד פֿון רױשיקן פֿאַרטאָג.

און אָט אַזױ אױף נײַן רי גי־פּאַטען
איז מיט דער צײַט אַ קינד שױן אױך געװען —
אַ מײדעלע, װאָס שמײכלענדיק האָט אױפֿגעהעלט די װענט.
זי האָט געהײסן ליבעלע און גײן נאָך נישט געקענט ;
מיר האָבן אַלע אָפּגעװאַרט איר ערשטן קינדערטראָט,
איר ערשטן שפּרײַז,
מיט נײַגער און מיט שרעק —
ביז זי איז אַװעק,
אַװעק אַריבער ימען,
צוזאַמען מיט איר טאַטן,
צוזאַמען מיט איר מאַמען
און מיר זײַנען אַװעק —
צעפֿאָרן זיך, צעפֿלױגן,
מיט אומעט אין די הערצער,
מיט טרױער אין די אױגן
אַ יעדערער באַזונדער, מיט זײַן גורלדיקן װעג, —
צעפֿלױגן זיך, צעשװוּמען, װוּ די װעלט האָט נאָר אַן עק.

נאָר טרעפֿט אַ מאָל אַן אומגעריכטע שעה,
װען ס’טױכט אַלץ װידער אױף, װאָס איז שױן לאַנג נישטאָ,
און פֿולער װערט דאָס האַרץ מיט טרױער און מיט זאָרג —
אױף גאַסן רױשיקע פֿון נאַכטיקן ניו־יאָרק
דערזע איך פּלוצלונג אונדזער װײַטע, גרױע הױז
אױף נײַן רי גי־פּאַטען,
װאָס איז נישטאָ שױן — אױס . . .

* נײַן רי גי־פּאַטען : דאָס הױז, װאָס די ייִדישע אָרגאַניזאַציעס אין פּאַריז האָבן אָפּגעגעבן די שרײַבער־פּליטים [דעם מחברס הערה]

אין : זאַמלביכער, ב’ 8, ניו־יאָרק, י1952, זז׳ 298 – 304

“Paris – 1947” (“Plas de la Konkord”, “Gar de Nord”, “Nayn ri Gi-Paten”), in Zamlbikher, Vol. 8, New York, 1952, pp. 298-304

Khane Safran

חנה סאַפֿראַן

פּאַריז

1.
אַזױ פֿיל יאָרן װי איך האָב דיך אין מײַן האַרץ געטראָגן,
אַ העל צעלױכטענע דו האָסט אין מיר פֿון קינדווײַז אָן געשטראַלט,
גערײצט מיט װוּנדער־העלדן, אױפֿשטאַנדן, געראַנגלען,
אין יעדן שײַנגײַסט, מײַסטער, דיכטער, כ׳האָב געזען דײַן צױבערפֿול געשטאַלט.

איך האָב געטרונקען טיף פֿון דײַנע ברונעמער די אַלטע :
„מיסטעריעס פֿון פּאַריז“ געשראָקן דעמאָלט און גערײצט :
איך האָב געליטן און געיובלט מיט זאָלאַס, הוגאָס און באַלזאַקס געשטאַלטן,
מיט זשול ווערן אונטערן ים און איבער װעלט גערײַזט.

דײַן „מאָנפּאַרנאַס“, „מאָנמאַרטר“ — די שרײַבער, מאָלער, דענקער —
אָ, קינסטלער מײַנע, זוכער מײַנע, שעפֿער אין פֿאַנטאַזיע־פֿלי !
מיך האָט צו אײַך געצױגן, כ׳האָב נאָך אײַך געבענקט אַלץ
אין רעש פֿון יאָרן רײַפֿע, רײַך אין שאָטן, ליכט.

אין שטורעם פֿון פֿאַרװיסטונג, אין מבול פֿון מלחמה,
איך האָב געפֿילט דײַן בראָך, דײַן װײטיק און דײַן שאַנד.
װען אונטער נאַצי־שטיוול דו האָסט געגרײט נקמה,
האָב איך פֿון װײַט געאָטעמט מיט דײַן װידערשטאַנד.

2.
צי קאָן מען צײלן טעג, צי קאָן מען מעסטן יאָרן ?
װי װײַט איז טױזנט מײַל, װי נאָענט — צענדליק שפּאַן ?
עס װערט אַ מאָל אַ טאָג אַזאַ, אַ בליציקער געבאָרן,
װאָס טראָגט דיך אױף די פֿליגל צו אַ שטאָט, אַ לאַנד.

איך בין צו דיר געקומען מיט ציטער אין מײַן האַרצן :
צי װעט די װאָר פֿאַרטונקלען דאָס אָפּבילד פֿון אַ טרױם ?
צי װעסטו מיך אַנטױשן, דײַן שײַן אין מיר פֿאַרשװאַרצן,
מיך לאָזן קאַלט געפּלעפֿט, װי קאַטעדראַל אין רוים ?

פּאַלאַצן און פֿאָנטאַנען מיך האָבן ניט דערשטױנט דאָ,
און קונסטווערק כ׳האָב געזען אין יעדן שטאָטישן מוזײ.
איך האָב געזוכט דײַן מענטש אין גאַס און ענגער װױנונג,
איך האָב געזוכט דײַן האַרץ אין טונקעלער אַליי.

און אין אַ טאָג אַ גרױען, אין רעגנדיקן דרױסן,
איך האָב דערזען אַ פֿרױ מיט בלומען אין דער האַנט.
אױפֿן געטאָ־דענקמאָל האָבן זיך צעבליט בלוט רױטע רױזן —
אין „פּער לאַשעז“, ניט װײַט פֿון קאָמונאַרן־װאַנט.

אין : חנה סאַפֿראַן, ליכטיקע שטראָמען : לידער און פּאָעמעס, ניו־יאָרק, איקוף, 1960, זז׳ 145 – 146

“Pariz”, in Khane Safran, Likhtike shtromen : lider un poemes, New York, IKUF, 1960, pp. 145-146

Zusman Segalovitsh

זוסמאַן סעגאַלאָוויטש

אין פּאַריז

אין ערגעץ נישט, װי דאָ אין רױשיקן פּאַריז
אין אַלע נעכט פֿון זנות און שיכּורן קאַפּריז…
אין ערגעץ נישט װי דאָ איז טײַער מיר אַ גאַס,
װאָס דרימלט אין דער שטיל און שװײַגט עלעקטריש בלאַס.

ס’שװײַגט די לאַנגע באַנק, ס’שװײַגט דער מאָנומענט,
ס’שװײַגט די הונדערט־יעריקײט, אױף אַלטע קרומע װענט.
אַ פֿענצטער איז פֿאַשטאָרט, אַ טיר איז פֿעסט פֿאַרמאַכט,
װי אָפּגעיאָגט פֿון רױש באַהאַלטסטו זיך, מײַן נאַכט…

דו מײנסט, אַז מיר איז ליב דער װילדער טשאַרלעסטאָן,
די אײביקע געשטאַלט פֿון קנעכטישן גאַרסאָן,
דער קערפּער פֿון דער פֿרױ װאָס גײט פֿון האַנט צו האַנט,
איך װערג זיך אַזױ אָפֿט מיט זיך אַלײן פֿון שאַנד.

מײַן רײניקונג, מײַן נאַכט ! מײַן באָבעשי פֿון גנאָד !
איך לױף פֿון זיך אַלײן, איך טרינק דעם סם פֿון שטאָט
װוּ שמוץ ליגט אין נשמה, װוּ נשמה ליגט, אין שמוץ —
מײַן רײניקונג, מײַן נאַכט ! איך זוך בײַ דיר מײַן שוץ…

1925

אין : זוסמאַן סעגאַלאָוויטש, לידער פֿון נעכטן, געזאַמלטע ווערק, ב׳ 7, וואַרשע, ח. בזשאָזאַ, 1928, ז׳ 89

“In Pariz”, in Zusman Segalovisth, Lider fun nekhtn, Gezamlte verk, vol. 7, Varsovie, Kh. Bzhoza, 1928, p. 89

בײַ דער סיין

צי אָן מיר, צי מיט מיר… ס’שװימט זיך די סײן,
געפּאַנצערט אין שװערן בעטאָן און אין שטײן,
באַלױכטן מיט קאַלטן עלעקטרישן טױט,
ס’שװימט זיך דאָס װאַסער עס גײט און עס גײט…

מײַן אומרו מיט מיר… נאָר די שטילקײט װוּ איז ?
די רו פֿון דער נאַכט איז נישטאָ אין פּאַריז…
עלעקטרי, פֿאַרװײַלונג, שאַמפּאַניער און זנות,
נשמה פֿאַרקױפֿט מען און מען קױפֿט זיך גענוס.

ס׳טרעפֿט דאָך אַ מאָל, עס פּאַסירט אַ מאָמענט,
אַ רגע דערפֿיל איך דעם נאַכט־סענטימענט,
אַ טרױם פֿאַלט אַראָפּ אױף די לײדיקע בריק.
אַ טרױם װי פֿון טאָג אַ פֿאַרמאַטערטע פֿליג…

עס טוט עפּעס באַנג פֿאַר דער װעלט און פֿאַר זיך
און פֿאַר דער לבֿנהס אַנעמישן פּליך…
די נאַכט איז געשענדעט, פֿאַרגיפֿטעט און קראַנק —
פּאַריז זאָל נישט װיסן… עס טוט עפּעס באַנג.

1925

אין : זוסמאַן סעגאַלאָוויטש, לידער פֿון נעכטן, געזאַמלטע ווערק, ב׳ 7, וואַרשע, ח. בזשאָזאַ, 1928, ז׳ 92

“Bay der Seyn”, in Zusman Segalovisth, Lider fun nekhtn, Gezamlte verk, vol. 7, Varsovie, Kh. Bzhoza, 1928, p. 92

די בריקן אױף די סײן

די בריקן ליגן אױף די סײן,
װי בּעטאָנענע קראַװאַטן
און דאָס װאַסער גײט אַלײן
אָן אַ מאַמען אָן אַ טאַטן…

נישט עס קוקס אויף מיר, אױף דיר,
נישט עס װיל אונדז זען און הערן.
ס׳האָט אַ װעלפֿישן קאָליר
און עס שלינגט בײַ נאַכט די שטערן.

עלעקטרי־שײַן פֿאַלט אױך אַראָפּ
מיט אַ ציטערדיקן פֿאַלן.
נאָר דאָס װאַסער טרײסלט אָפּ
מיט געדולד פֿון זיך די שטראַלן.

עס גײט פֿאַרבײַ דעם נאָטר־דאַם
מיט אַזױ פֿיל הײַזער שענקען…
װען דאָס װאַסער קומט צום ים
װאָס װעט דאָרט דער ים געדענקען ?

עס גײט פֿאַרבײַ דעם אײפֿל־טור
דעם מענטשנמאַרש פֿון די מיליאָנען…
װאָס װעט בלײַבן פֿאַר אַ שפּור ?
װאָס װעט דאָרט דער ים דערמאָנען ?…

1925

אין : זוסמאַן סעגאַלאָוויטש, לידער פֿון נעכטן, געזאַמלטע ווערק, ב׳ 7, וואַרשע, ח. בזשאָזאַ, 1928, ז׳ 93

“Di brikn oyf di Seyn”, in Zusman Segalovisth, Lider fun nekhtn, Gezamlte verk, vol. 7, Varsovie, Kh. Bzhoza, 1928, p. 93

צװײ מענער

אין פּאַריז אין די שפּעטיקע שעהען
זענען געגאַנגען צװײ מענער.
און גערעדט, װי שטענדיק װעגן פֿרױען,
זיך געװאָרפֿן מיט װײַב װי מיט שפּענער.

װעגן העלען און װעגן מאַדלען,
װעגן לאָלי אין װעגן דער קלײנער לויִז…
נאַקעט אױסגעטאָן גאַנץ פּאַריז.

װעלכע פֿון די מײדלעך ס’קושט מיט ברען,
װעלכע ס’מײנט נאָר די עטלעכע פֿראַנק
זײ זענען לאַנג געגאַנגען, לאַנג
און גערעדט װעגן פֿרױען.

צװײ אײנזאַמע מענער אין די אײנזאַמסטע שעהען…

אין : זוסמאַן סעגאַלאָוויטש, לידער פֿון נעכטן, געזאַמלטע ווערק, ב׳ 7, וואַרשע, ח. בזשאָזאַ, 1928, ז׳ 94

“Tsvey mener”, in Zusman Segalovisth, Lider fun nekhtn, Gezamlte verk, vol. 7, Varsovie, Kh. Bzhoza, 1928, p. 94

Khane Shalit

חנה שליט

אַ נעפּלטאָג אין פּאַריז

עס קריכט דער טאָג אין דער ריזיקער שטאָט,
װי אַן עלנטע קאַץ
אין אַ פֿאַררױכערטן קעלער.

דער הימל צו דער ערד נײגט אַראָפּ
פֿאַרכאַפּט פֿונעם נעפּל,
און נעאָנליכט,
װי אין שױמיקן זומפּ,
צװישן בולװאַרן, גאַסן.

מענטשן, פֿאַרלױרענע שאָטנס,
אײַלן צו אונטערערדישער באַן.
ס’פֿאַרביקע פּאַריז מיט שלײמיקע טרערן
גיסט, גיסט.

שלעפּט זיך דער טאָג —
אַ זקן אױף לײמיקע פֿיס,
און שלעפּט מיט מײַן בענקשאַפֿט,
מײַן געמיט.

אין : חנה שליט, אין שטענדיקן צאַפּל : לידער, תּל־אַבֿיבֿ, ישׂראל־בוך, 1980, ז׳ 98

“A nepltog in Pariz”, in Khane Shalit, In shtendikn tsapl : lider, Tel Aviv, Yisroel-bukh, 1980, p. 98

אױפֿן באַניע בית־עולם

אָ, גאָט !
איך קום בײַ דיר גאָרנישט בעטן.
גאָרנישט, גאָרנישט.
אַלץ װאָס דו פֿאַרמאָגסט,
האָסטו מיר שױן געגעבן —
און איך —
פֿון װינטן און קױמענס פֿון טױט
כ’האָב אַלץ צונױפֿגעקליבן.

אָ גאָט !
האָסט נעכט מיר געגעבן
די שׂריפֿות צו זײ צוריקצוברענגען.
אין מײַן חלום אָרונס אױסגעשטעלט,
מײַן זכרון פֿאַר זײער הײם מיר געמאַכט.
שטײ איר בײַ מצבֿות
מיט נעמען בלױז באַװױנטע.
שיכּור פֿון צער־געטראַנקען,
מיט אבֿלות
אַ באַקרױנטע.

אין : חנה שליט, אין שטענדיקן צאַפּל : לידער, תּל־אַבֿיבֿ, ישׂראל־בוך, 1980, ז׳ 101

“Oyfn Banye-besoylem”, in Khane Shalit, In shtendikn tsapl : lider, Tel Aviv, Yisroel-bukh, 1980, p. 101

קאַרוזעלע פֿון פּלאַץ שאַטלע

אין װינקלען בײַ טױערן
אױף געלעגערס צעװאָרפֿן,
ליגן מענער און פֿרױען.
זײער הױטקאָליר — אַש,
דאָס פֿאַרמעגן אין אַ זאַק
פֿאַר אַ קישן אונטערן קאָפּ,
מיט פּאַפּירן צוגעדעקט,
צופֿוסנס — אַ פֿלאַש.

ליגן זײ, די קלאָשאַרן,
גופֿים אײַנגעקאָרטשעט
אין דרײַען,
און קאָנען פֿונעם טאָג זיך נישט באַפֿרײַען.

און אַז אַ לבֿנה פֿאַרבלאָנדזשעט אַ מאָל
אױפֿן הימל פֿון פּאַריז,
װי אַ שיכּורע מױד
אױף די קופּעס זי קריכט,
הענט, צעקאַרבטע, יאָגן זי
װי אַ בײַסיקע פֿליג.

אָט די מענטשן בײַ די טױערן,
האָבן לאַנג שױן דעם װעג פֿאַרלױרן
צו הײם, צו בעט.

צװישן נעאָנליכט שרײַענדיקן שאַטלע, —
אין שאָטן פֿון טעאַטער סאַראַ בערנאַרד —
ליגן זײ װי פֿאַרגעסענע מתים,
און אין דער צעשרױפֿטער קאַרוזעלע
זײ זוכן אַ פּענעץ נאַכט אײַנצובײַסן.

אין : חנה שליט, אין שטענדיקן צאַפּל : לידער, תּל־אַבֿיבֿ, ישׂראל־בוך, 1980, ז׳ 115

“Karuzele fun Plas Shatle”, in Khane Shalit, In shtendikn tsapl : lider, Tel Aviv, Yisroel-bukh, 1980, p. 115

Zalman Shneour

זלמן שנאור

אױפֿן ברעג פֿון דער סענאַ

1

װײ צו אײַך, גלױבנס, װאָס װעפּן זיך אױס
און פֿאַרגײען !
דאָס גלויבן פֿון מענטשן אין זיך —
נאָך ניט אויפֿגעוואַכט ;
די גאָטהייט געשטאָרבן, דער מענטש —
ניט פֿאַרנומען איר אָרט.
עס זשאַווערן קייטן פֿון דינים צעבראָכענע —
דאָס לעבן איז דאָך ניט באַפֿרײַט.
דרײַ יובֿלים באַלד איבערגעקערט
און צעאַקערט דאָס אַלטע,
דרײַ יובֿלים באַלד יוירן, אין פֿראַנקרײַכס
פֿעלדער, פֿאַרפֿוילטע טראַדיציעס ; —
און נאָך ניט באַמיסטיקט מיט זיך
אַלץ וואָס יונג איז און בליִענדיק נײַ.

אומעטיק כמורען זיך שולן פֿאַרעלטערטע,
פּאַרמעטן זײַנען פֿאַרגעסן.
די ראַצן שוין מיד פֿון צו גריזשען
פֿאַרשימלטע תּורות.
מען הערט שוין ניט מער די גמרא־ניגונים
אין שטעטלעך פֿאַרוואָרפֿענע, —
בלינד די ישיבֿהשע פֿענצטער… זיי גלאָצן,
פֿאַרלאָשענע, אַרײַן אין דער נאַכט.
און גלאָקן, להבֿדיל, אויף אוראַלטע טורעמס,
קלאָגן זיך נאָר אויף דעם יאָך פֿון גאָלדענע צלמים,
באַוויינען די פּראַכט פֿון אַ מאָל.
קאָלירטע לאַמפּאַדעס, צופֿוסן פֿון רײַכע,
מיט גאָלד און מיט זילבער, באַפּוצטע איקאָנעס, —
ווינקען שוין מער ניט פֿאַרסודעט,
אַוועק זייער מיסטיק.

עס רייצן די שיינע מאַדאָנעס עבֿירה־געדאַנקען,
די אויגן ווי מאַנדלען, די העלדזער פֿון שוואַנען
אין פּורפּל פֿאַהילטע,
די בריסטן געפֿורעמטע, די פֿינגער ווי שפּינדלען —
רופֿן אַרויס נאָר אַ זינדיק פֿאַרגלײַך
מיט פֿרויען באַגערטע.
אינעם וואַסער פֿון סענאַ־טײַך שפּיגלט זיך
נאָטר־דאַם־דע־פּאַריז,
אין גרינלעכן שטראָם גלײַכט זי אויס
אירע קנייטשן די שטאָלצע ;
ווי אַ מלכּה וואָס זוכט איר פֿאַרגאַנגענע שיינהייט
אין אַן אָפּגענוצט שפּיגל,
וואָס מ׳האָט איר דערלאַנגט אַ מתּנה
בשעת קרױנונג, אין בליִענדער יוגנט.

מיטן אָנקום פֿון נאַכט אין פּאַריז
פֿאַרלירט זיך די סענאַ אין נעפּל ;
פֿאַלט אַרױסעט דאָס אָפּגענוצט שפּיגל
פֿון די אַלטיטשקע הענט בײַ דער מלכּה.
פֿאַראיינזאַמט בלײַבט שטיין נאָטר־דאַם,
פֿאַרשלאָסן אין זיך און דערהויבן,
פֿאַרזונקען אין שאָטנס־זכרונות.
ס׳זיצט פֿעסט איר יסוד אין אַספֿאַלט
און איר האַרץ — אין פֿאַרגאַנגענע דורות.
צופֿוסן איר הוליעט דער כּרך,
פֿאַרשיכּורט, צעלאָזן אין לײַכטזין.
אַהין און אַהער לויפֿן קאַרעטעס,
און ווינקען מיט זינדיקע פֿײַערלעך.
און ס׳פֿלאַטערן פֿריילעכע פּאָרלעך,
אַרום איר, ווי די נאַכטיקע מילבן.
איר רו — מאַיעסטעטיש און כמורנע —
ווערט דערפֿון ניט געמינערט ;
איר אוראַלטער שווײַגן — פֿאַרקלעמט
טיף אין זיך — ניט געשטערט ;
ס׳גערויש פֿון דער שטאָט איז צו נעבעכדיק
איר מלכות־געדאַנק צו באַרירן.
דערהויבענער, קליגער איז זי פֿון זיי אַלעמען,
אַ פֿאַרשטיינערטער שטיק פֿון אַן אייביקייט ; —
וואָס קענען איר אַרן גערוישן,
פֿון מענטשלעכע קורצינקע לעבנס,
וואָס גייען און שווינדלען פֿאַרבײַ ?

שטיל. אין מײַן װיזיע זע איך :
עס הייבן זיך מאַסנװײַז הענט,
עס קלעטערן פֿינגער,
װי שאָטנס געהײמע.
זײ שפּרינגען אַרױס פֿון די שטײנערנע קנײטשן,
באַרירן די צעמענט־געפֿלעכטן,
באַטאַפּן די גזימסן, די זײַלן,
די פֿענסטער־קאַרניזן ;
פֿאַרגלעטן די פּגימות אױף זײ,
פֿאַרװישן די עלטער־בראָדאַװקעס.
זײ גליטשן זיך איבער די האָרביקע רוקנס
פֿון גרױע כימערן,
באַזוכן די רינעס פֿון רעגן — מיט קעפּ
משונהדיק־װילדע,
ווי אָקאָרשט פֿון גיהנום דאַנטעס אַרויס…
און ס׳ציטערן, שעפֿעריש־זשעדנע, די פֿינגער,
זיי ווילן אַ ל ץ ווייכער און בולטער מאַכן,
ווי דעמאָלט, בשעת מאָדעלירן…
און שטױסן זיך אָן אױף דער האַרטקײט
פֿון לײם און לעגענדעס פֿאַרטריקנטע, —
צעפֿאַלן זײ, רינען אַראָפּ
אינעם נעפּל און װערן פֿאַרשװוּנדן.

דאָס זײַנען דאָך הענט פֿון די מײַסטער פֿאַרשטאָרבענע,
װאָס האָבן, דעם זעלבן גרױסאַרטיקן בנין,
פֿיל דורות געצירט און פֿאַרפֿולקאָמט ;
און הונדערטער יאָרן, אין אים, נאָך אַנאַנד,
אַרײַנגעבויט פֿרומען עקסטאַז,
אין שטיין און אין ציגל פֿאַראייביקט,
אין טורעמס צעצווײַגט, אין רעליעפֿן,
אין זײַלן, פּאָרטאַלן, מאָזאַיִק קאָלירטן.
איז נ אָ ט ר ־ ד אַ ם זייער חלום געוואָרן
בײַ נאַכט, און בײַ טאָג — זייער גלוסטונג ;
געבראַכט איר אַ קרבן די גאַנצע פֿאַנטאַזיע,
די ליבע — אין פֿײַליקע באַלקנס פֿאַרשטײנערט.
געדאַנקען, װי שרײַענדע קינדער, פֿאַרװיגט
אין קאָריטעס פֿולע מיט צעמענט און לײם,
און געהײסן זײ שטומען אין דיק פֿון די װענט,
אין געצאַצקעטן שװוּנג פֿון די טױערס.
יאָר־אײַן און יאָר־אויס אַזוי… איז זי געוואַקסן
אונטער די בליקן פֿון בישאָפֿן כמורע,
אין גלאַנץ פֿון מאָנאַכישע פּליכן.
און פֿרום און פֿאַרזאָרגט, אַרום איר צעװאַקסן,
האָבן זיך דעמאָלט געסודעט
קאַרדינאַלן אין פּורפּלנע מאַנטלען געװיקלט
געקלאַפּט מיט די זילבערנע, קרױניקע שטעקנס,
ביז די שטײנערנע דיכטונג האָט אָפּגעבליט,
די אַרבעט איז צײַטיק געװאָרן,
פֿאַרגאַנגען זיך אין אַ סימפֿאָניע
פֿון צעמענט און שטײן, און פֿון מענטשנס
דערהױבענעם גײַסט ;
אַ סימפֿאָניע אױף אײביק.
אַ פֿאַרגליװערט געבעט,
װאָס שפּאַרט אָן אין הימל,
דורך טעג און דורך נעכט, —
און לאָזט קײן מאָל, קײן מאָל ניט אַראָפּ
די צװײ גלייביקע הענט… די געשטרעקטע
און הערלעך־געשניצטע
צװײ טורעמס.

געשטאָרבן די מײַסטער שױן לאַנג
זײער זעל איז פֿאַרבליבן אין שטײן.
שיקן זײ נאָך, ביז צו הײַנטיקער נאַכט,
די אײדעלע קינסטלער־הענט
זײער זעל צו באַזוכן.
נישטערן זײ און זײ טאַפּן אין טונקל —
געבליבן דער שטײן װי געװען,
די זעל איז פֿון דאָרטן פֿאַרפֿלױגן…
װוּ זײַנען, װוּ זײַנען זײ
די זיפֿצן פֿון גלייביקע,
די אױגן אין תּפֿילה פֿאַרגלאָצטע ?
דער ציטער פֿון ליפּן
פֿאַרװעלקטע און יונגע,
דער טיאָך פֿון די מײדלשע הערצער ?
עניװת פֿון קעניגן װאָס זײַנען
געקרױנט דאָ געוואָרן ?
קײן סימן, קײן זכר…
װיסט איז דער שטײן, און פֿאַרכמורעט
אין קנײטשן, געמײַסטערטער צעמענט…

2

קוק איך אַרױף צו די שטערן —
פֿאַרנעפּלטע, און ס’װערט מיר אומהײמלעך,
דערװידער אין גאַנצן — דער פֿרײלעכער
טומל פֿון גרױסשטאָט.
װערט שװער מײַן געדאַנק, און די פֿליגלען
פֿון א ײַ נ ב י ל ד ו נ ג װעלקן.
עס נעמט מיך אַ צער אַרום
און ברומט אין מײַן האַרץ װי אַ האַרפֿע,
איך שפּאַן טריט בײַ טריט און צעזײ אים,
מײַן צער, אױף שטײנער פֿון ברוק :
אָט איז די עקזאָטישע, קנײטשיקע שאָלעכץ !
דער געטלעכער קערן —
שױן לאַנג אױפֿגעגעסן…
און װוּ איז דער גלייביקער מענטש,
װאָס זעט אַלץ, אין צױבער-קאָלירן,
דורך שױבן באַמאָלטע פֿון טעמפּלען ?
קײן סימן, קײן זכר.
איך זע װי עס יאָגט זיך דער מענטש
אין זײַן אײביקן אימפּעט — געניסן ;
דעם זין פֿון דעם זע איך ניט,
ער זעט דאָס אַוודאי אַלײן ניט. —
ער לױפֿט, מיטן האַסט פֿון עלעקטרע און דאַמף,
און קומט צו זײַן אױסגאַנג צוריק.
און װוּ איז דאָס גליק, צוליב װעלכן
ער האָט, אױפֿן שטײנערנעם ברוק,
זײן טרױם אַזױ גרינטלעך צעבראָכן ?
און ושו איז דאָס ליכט, צוליב װעלכן ער האָט
אױסגעלעשט אַלע נשמה־ליכט ?
איז ער גרעסער און שענער געװאָרן
פֿון דעם גאָט װעלכן ער האָט פֿאַרלאָזן ?

ניט־גליקלעך איז ער װי געװעזן,
און אפֿשר אומגליקלעכער, שװאַכער.
אים שרעקן די רױכיקע גײַסטער
פֿון תּורות — די לאַנג שױן פֿאַרשװוּנדענע,
אים שרעקן די טױטע טראַדיציעס
און זײערע שאָטנס װאָס בלאָנדזען
און קוקן, מיט טױזנטער אױגן, אַרײַן
אין אַ לעבן — פֿול לאַנגװײַל.
ער פֿילט זיך אומהײמלעך און פֿרעמד
אינעם גאָטישן טונקל פֿון קירך ;
אָט די דורות־געזאַמלטע טונקלקײט, —
דערװאָרבן מיט שװערד, מיט פֿאַנאַטישער רשעות,
מיט סמען די קװאַלן פֿון װעלכע זי שעפּט, —
מיטן ייִדישן חורבן…
מיט פּענטען דעם נײַגיר פֿון גלייביקן
און מיט װײַרעך פֿאַרנעפּלט דעם קלאָרן פֿאַרשטאַנד —
ער זאָל צו פֿיל ניט זען ;
און הײסן אים גײן אַ באַנומענעם,
אַ שענדלעך געבונדענעם, —
װאָס אױבן, װאָס אונטן ניט פֿאָרשן.
אָט דער שטיקיקער ריח פֿון מיטל־אַלטער
איז אױסגעװעפּט איצטער אין גאַנצן
מיטן אַנטגילטיקן טױט פֿון געקרײציקטן גאָט.
אַן אימה געבליבן איז נאָר אין זײַן טעמפּל,
און ד י װעט שױן מער ניט פֿאַריאָגן
ניט דאָס װײַרעך־גערױכער פֿון הײַנט,
ניט די מאַטע, געצױגענע אָרגל־ניגונים.

פֿאָרכט זיך ס’פֿאַריתומטע מענטשל :
פּוסט איז די װעלט אים געװאָרן
מיטן טױט פֿון פֿ אַ ר ג ע ט ע ר ט ן.
בלױ איז דער הימל אום זומער, װי פֿריִער,
און װינטערצײַט — גרױ.
און דאָך שרעקט ער אָפּ מיט זײַן לײדיקער בלױקײט,
מיט שטראַלן אָן גנאָד,
מיט די װאָלקנס אָן אינהאַלט.
און ס’לױערט די לאַנגװײַל פֿון װעלדער
אָן פֿױגל־געצװיטשער, אָן סודות.
און מיט אױגן פֿאַרגלײזטע,
קוקט א יי נ ז אַ מ ק יי ט נאָך
יעדן טריט פֿונעם מענשן.
עס פּלאַפּלען די קוסטעס, נאָר ס’פֿעלט
זײער רױשן אַ זעל.
די ראָבן זײ פֿליען… געװיס,
נאָר ס’האָט ניט קײן ציל זײער פֿליִען.
און פֿאַר װאָס לאַכט די זון אַזױ פֿרײלעך,
אױב אין אָװנט פֿאַרגײט זי ?
װאָס װאַרפֿן זיך כװאַליעס און שױמען ? װי באַלד
מאָרגן ליגט פֿלאַך זײער אױפֿברױז
און שפּיגלט די פּוסטקײט פֿון הימל
און דאָפּלט די נאַרישע ברעגעס אין זיך…
אָפּגרונטן, ביז איצטער פֿאַרדעקטע
מיט די וואַרעמע פּאָלעס פֿון אייבערשטן, —
צעפּראַלן זיך אומברחמנותדיק
פֿון אונטער די מענטשלעכע טריט.
און שװאַך איז די האַנט פֿון די דענקער
און קורץ איז דאָס לעבן פֿון מײסטער —
זײ איבערצובריקן.
און אַלע דערפֿינדער און בױער,
מיטן גאַנצן געבליץ און געדונער,
פֿון טױזנטער קלאַפּער־געצײַג און מאַשינעס, —
ניט אימשטאַנד צו פֿאַרטױבן ס’געמורמל
פֿון טױטע און האַלב טױטע געטער,
ניט צו בלענדן די אױגן, פֿאַרשטאַרטע,
פֿון מענטשישן עלנט.

זײ אַלעמען פֿאַראַכט האָט דער צײט־מענטש,
פֿאַרלאָזן, אַנטלאָפֿן
אַהין װוּ עס רופֿן אים גראָבלעך
די פֿלײשלעכע פֿרײדן.
ער לױפֿט מיט געשלאָסענע אױגן
אין טונקעלן מאָרגן אַרײַן ;
און זײַן אײגענע זעל לױפֿט ער דורך,
װי אַ װאָגלער אַ בלינדער,
אין נאַכטיקע נעפּלען, פֿאַרבײַ
אַ ליבלעכן, דאָרפֿישן פֿײַערל…
פֿאַרהאַװעט בײַ טאָג און פֿאַרכאַפּט
פֿון קאָטשען־געיעג און באַגערן קורצװײַליקע,
פֿון האָפֿענונגען, װאָס בליִען און װעלקן,
װי בלומען פֿון זעלבסט־נאַרערײַ, —
דערטרינקט ער, בײַ נאַכט, זײַנע צװײפֿלען
און אַנטױשטן געװיסן, אין װײַן
און אין אָטעם פֿון פֿרױען פֿאַרקױפֿטע.

איז ע ר ניט געגליכן צו אַ קינד אַ באַשטראָפֿטס,
אַ דערשראָקנס —
געבליבן אַלײן אין דער הײם ?
די עלטערן, ברוגזע, זײַנען אַװעק
שױן לאַנג… ער געדענקט מער ניט װען,
דער אָװנט פֿאַלט צו,
עס שרעקן די שאָטנס
מיט פֿינגער געשטרעקטע,
מיט שפּיציקע פֿלעדערמײַז פֿליגלען
קײן אײן ליבלעכע שטימע,
קײן קלאַנג…
אַפֿילו דער אוראַלטער זײגער
האָט זײַן אומרו אַרױסגעשטעקט, —
אַ מעשענע צונג, טױט און לאַנג,
מיט זשאַװער באַדעקט…און האָט אָפּגעשטעלט
זײַן לעצטן, פֿאַרשלאָפֿענעם טיק־טאַק.
לאָזט דאָס קינדל אַרױס אַ געשרײ,
דער װידער־קול קרימט דאָס באַלד איבער…
כאַפּט דאָס, שרעקעװדיק, אַ קוק אינעם שפּיגל,
װאָס הענגט קרום אױף דער װאַנט,
און דערזעט זיך אין גלעזערנעם תּהום :
אַ בלאַסע געשטאַלטל,
אין אַ טונקעלן ברונעם, אַלײן ;
צעלאָפֿענע אייגלעך…
דערשיטערט און שטום טרעט ער אָפּ אױף צוריק,
אין מױל — דאָס קלײן פֿינגערל ;
שטױסט זיך אָן, מיטן רוקן, אָן טיר
און ראַטעװעט זיך אַרױס אױף דער גאַס,
לױפֿט גיך צו די קלײנע, האַלב פֿרעמדע חבֿרימלעך,
דערטרינקט דאָרט זײַן קינדישן פּחד
אין האָלצערנע צאַצקעס… אין קנעטן
קנײדלעך פֿון ערד מיט פֿאַרצאַפּלטע פֿינגער.
אָבער דאָס הערצל עס שטילט ניט,
דאָרט עקבערט נאָך אַלץ
אַ טיפֿע און ביטערע אומרו
„דער טאַטע װוּ איז ?… און די מאַמע ?…
װען װעלן זײ קומען אַהײם ?…“

1912 – 1944

אין : זלמן שניאור, פֿערציק יאר : לידער און פּאָעמען, 1903–1944, ניו־יאָרק, ייִדישער נאַציאָנאַלער אַרבעטער־פֿאַרבאַנד, 1945, ז׳ 285 – 293

“Oyfn breg fun der Sena”, in Zalmen Shneyer [Zalman Shneour], Fertsik yor : lider un poemen, 1903-1944, New York, Yidisher Natsyonaler Arbeter-farband, 1945, pp. 285-293

Mordkhe Shtrigler

מרדכי שטריגלער

אין דײַנע טויערן, פּאַריז : לידער פֿון אַ פֿרעמדן

איינס

פּאַריז, איך בין אַ פֿרעמדער דאָ
און פֿרעמד זענען די געזאַנגען מײַנע
הע, װי נעם איך און קום עס גאָר
אין די פּאַריזער טױערן דײַנע !?

ס׳האָט די צײַט פֿאַרשלײַדערט מיך
אין דײַנע רױשיק־מילדע אָרעמס
ס׳האָט נאָר געקענט שפּאַס פֿון צײַט
אונדז, אָ בײדע, צוזאַמענפּאָרן…

כ׳בין אַ אונטערגעװאָרפֿן קינד
אױף דײַנע גרױסע שױם־בולװאַרן
כ׳שפּאַציר בלױז דאָ װי אַלע גלײַך
בכדי זיך אַלײן צו גענאַרן…

כ׳האָב אָנגעהױבן פּוצן זיך
מײַנע האָר שײן פֿאַרקעמען
כאָטש איך אַלײן בין דאָ נישטאָ
און כ׳האָב עס אױך דאָ נישט פֿאַר װעמען…

בײַ מיר אין האַרץ אָט דאָרטן טיף
לעבט נאָך רויִק זיך דער זײדע
און מײַן טאַטנס באָרד אין מיר
װײנט נאָך שטיל בײַ דער עקדה…

װער װײסט אַװוּ ער זיצט עס דאָרט
און קוקט פֿון הימלען ; דורך די בלױען
ער יאָגט אַרום נאָך מיר דאָס אָרט
און ציטערט מיך דיר אָנגעטרױען

טרעפֿט אַ מאָל אױך בײַ דיר
כ׳פֿאַרקריך אין דײַנס אַ בירשענק
זײַן און קלער װאָס כ׳קלער
ביז ס׳פֿאַרבענקט זיך און כ׳בענק

כ׳האָב געזען אַ פֿרױ פֿון שבת־ליכט
האָט אַהין עס מיך פֿאַרצױגן
און נעכט האָב איך קײן רו געהאַט
נאָכן גלאַנץ פֿון פֿרומע כּלה־אױגן…

װאָס דערצײלן מיר דײַנע פּלעצער דען ?
װאָס זוך איך דאָ אין דײַנע באַרן ?
דאָס גײ איך בלױז אַ מאָל אַהין
כאָטש כ׳קען נישט אַלײן זיך גענאַרן…

צוויי

אין פּאַריז זענען בײמער אַ קינסטלעך געװיקס
און בלומען חלשן בײַ די דאַמען אין די הענט
די נאַטור קומט נאָר װי אונטער אַ ביקס
און װערט דערשטיקט צװישן מױערן און װענט

שטענדיק קריצן דאָ באַנען מיט די צײן
און שלענגלען ביז אָװנט זיך אין משוגענע װײען
נאָר מײַן שׂכל מאַכט זיך פֿאַרשטיין…
בײַ אים הײסט עס : מעטראָ־טראַמװײען…

דרײַ

אַז אַ לאַנד האָב איך דאָרט ערגעץ װײַט
פֿון װעלכן כ׳קען קײן לידער זינגען
און בײַ דיר גײ איך אין אַ זײַט
װי אַזױ זשע זאָל מײַן טריט דאָ קלינגען !?

אַז דאָ דערקענט מיך נישט די זון
און ביימער טרױען נישט מײַן פֿרײַנטשאַפֿט
די מױערן שװײַגן דאָ פֿאַרשטומט
און פֿענצטער גלאָצן מיט אַלײנשאַפֿט

די נאַטור קאָכט זיך דאָ מיט רױש
און פֿאַרקױפֿט זיך אױף אַלע װעגן
בלומען רײטלען זיך אין קױש
צװישן אױטאָ־כליפּען און פֿױלן רעגן…

כ׳גײ אַ מאָל אין גאַס בײַ דיר
און טראָג אַ דרימל פֿון פֿאַרצײַטנס
בין איך אפֿשר דער געשװיר
אױף דײַן טומל, דעם פֿאַרשײַטן ?

דו לײגסט צופֿוסנס דײַן גאַנצן גלאַנץ
און איך קען זיך מיט אים נישט פֿרײען
ס׳לאָקן ליכטער מיט שכּור־טאַנץ
און איך ענטפֿער מיט אומעט־װײען…

ס׳װײנט זיך שטיל אין מיר דער טראָט
װען כ׳דערנענטער זיך צו פֿרײדן
און ס׳העלפֿט אים מיט אַ מידער — גאָט
װען ס׳קרעכצט זײַן זון אױף דער עקדה…

פֿיר

כ׳האָב פֿאַרלױרן מײַן חלום דאָ
וווּ אַלץ איז ביליק און פֿאַרקױפֿט זיך ;
שמײכלען קױפֿט מען אױף דער שאָל
און ליבע פֿרעסט זיך און פֿאַרזויפֿט זיך

געזאַנג איז דאָ צולאָג צו װײַן
און פֿידל איז דאָ בעטלער־ניגון
און איך, דער נאַר האָב געמײנט
צו הערן זינגען בײַ אַ הלום־וויגל

די מענטשן דאָ שיטן מיט שמײכלען
װי קלײנע מטבעות, װאָס מ׳דאַרף נישט קאַרגן
און בײַ מיר זענען ליפּן — היכלען
צום באַגליקן און צום דערװאַרגן…

וווּ זשע זאָל איך די שפּראַך דאָ נעמען ?
װוּ געפֿינט מען דאָ די װעגן ?
אַ פֿרעמדער בין איך ביז פֿאַרשעם
װעמען ס׳איז דעם װעג צו פֿרעגן…

פֿינף

מײַן אײנציקער פֿרײַנד דאָס איז דער באַנקנאָט
שטיל און באַשײדן באַװאַכט ער מײַן גאַנג
אַפֿילו װען כ׳האָב אים נישט געקרײנט פֿאַר אַ גאָט
היט ער מיך צו — װי אַ מענטש װאָס איז קראַנק

ער ברענגט מיר מײַן ברױט און שאַפֿט מיר מײַן װײַן
און עפֿנט פֿאַר מיר די טירן פֿון קראָמען
כאָטש ער װײסט װי איך האָב אים פֿײַנט
און זוך פֿאַר אים אױס אַ געפֿערלעכן נאָמען…

ער װאַרט אױפֿן װינק, כ׳זאָל באַגערן נאָר װאָס
און שױן איז ער גרײט צו שפּרינגען, צו פֿליִען
ער קוקט מיר אין אױג, װי אַ הונט זײַן באַלעבאָס
א צי מיטן אױג — און ר׳איז גרײט צום באַמיִען

ער האָט מיר אײן מאָל אַפֿילו אַ מתּנה דערלאַנגט
נאָך װעלכער כ׳האָב אַ מאָל אין לידער געבענקט
געװאַרט מ׳זאָל עס באָרגן פֿאַר טרױער־געזאַנג —
אומזיסט… װי װײַט דער זכּרון געדענקט…

אין אַ קרעמל אַזױ האָט זיך שענקיק צעגלאַנצט
אַ נישטיקער רעשט פֿון אַ פֿופֿציקער פֿראַנק
און אַ װאָרט אַזאַ האָט אַ שמײכל באַקראַנצט
פֿון אַ מײדל אַזאַ : מײַן בעסטן דאַנק !…

זעקס

דער אָװנט קומט דאָ מיט דערשראָקענע טריט
װי פֿון נעכט שױן אױסגעמאַטערט
ער זעצט זיך אַנידער אױף די דעכער מיד
און צעשטעכט זײַן לײַב אין ליכטן־קראַטער

די זון האָט פֿאַר נאַכט געשמינקט זיך אױף רױט
אװ אַװעקגעלאָזט זיך ערגעץ נאַכטעװען שיכּור
און פֿאַר טאָג איז זי געקומען מיט פֿאַרבלױטער הױט
און געברענגט מיט זיך אַ אױטאָ־שלוקערץ

אין דער טאָג איז געבליבן הענגען באָרפֿיס
אַ געקרײצטער אױף די װעגן
װערן זײַנע שעהען געלע טאָרבעס
צו שטאָפּן דאָרטן רױש־פֿאַרמעגן

טוט אָן דער אָװנט אַ שװאַרצן באַנד
אין טרױער־טריט צום טאָגס לוױה
נאָר די אױגן צעגליִען בײַ אים מיט בראַנד
ווי אַ מיליאָנען־קעפּיקע מולך־חיה…

זיבן

די נאַכט האָט דאָ מאַסקעס אַ סך
און היט איר ציר מיט טױזנט אױגן
אַ מאָל לײַכט זי אַראָפּ פֿון דאַך
מיט אַלע קאָלירן פֿון רעגן־בױגן

זי טאַנצט זיך אױס אין אַ ראָזאַ קלײד
און שמײכלט צו מיט אַלע חנען
און באַלד פֿאַרשװינדט זי אין אַ זײַט
און כאַפּט זיך אױף אַ רגע װײנען

ס׳װערט איר פֿינסטער פּנים גרױ
װי אַ װעכטערין בײַ אַ אַלטן טױער
און כאַפּט זיך קושן אַ צעקנײטשטע פֿרױ
װאָס לײגט זיך פֿאָר אין װינקל־לױער…

דערנאָך אַנטלױפֿט זי אין ליכט־װירװאַר
און לאָזט זיך גאַרן פֿון געפּוצטע בליקן
ביז עס קומט אַ האָריקער נאַר
און נעמט זי שלאָפֿן אונטער בריקן…

אַכט

דער טאָג שפּײַט נישט אױס, די נאַכט שלינגט נישט אײַן
ס׳איז אַלץ דאָ נישט װאָר, פֿאַר מיר נישט װאָר…
כ׳זע דאָ קײן צאָרן נישט קריצן מיט צײן
כ׳זע נישט קײן פֿרײד דאָ העלן אויף קלאָר

דער הימל הענגט דאָ װי אַ פֿױערהאַנג טריב
איבער אַ געלער זונהס פֿענצטער
כ׳װײס נישט װער ס׳האָט דאָ ליב
אין מאַסקן־שמינקעס שפּראַך : מײַן שענסטער

די זון פֿאַרגנבֿעט זיך אױף טרעפּ
מיט מידן שװײס פֿון הויכן קלעטער
זי ליגט בײַ טיר אין בעטלער־שלעפּ
מיט אַ קרעכץ פֿון גענאַרטע געטער

שמײכלען שמירט מען אױף רױט מיט פֿאַרב
זײ זאָלן גליִען מיט שאַכטל־פֿײַער
און אױף ברעמענס גרױעם שטאַרב
מאָלט אַ הימל אַ בלױער בלײַער

די ליכט אַרום פֿאַרשמינקט איר רױט
און באַװינקט מיט שמיר די גאַסן
פּודער־רעקלאַמע טאַטויִרט איר די הױט
און טאַנצט מיט כּתבֿ גרין פּאַיאַציק…

נײַן

מ׳זאָגט אַזױ, ביסט שײן, פּאַריז !
עס גלעטן דיך פֿאַנטאַזיע־װוּנדער
עס װאָגלט צױבערדיק דײַן ליד —
װוּ די זון גײט אױף און אונטער

כ׳בין אַ פֿרעמדער דאָ בײַ דיר —
און האָסט דײַן צױבער נישט געװיזן
כ׳בין געקומען דורך הינטערטירן
און געזען דערפֿאַר אַ סך פּאַריזן…

בײַ מיר שלאָפֿט באַרבעס אונטער אַ בריק
און בעטלט אין מעטראָ האָר־צעפּלאָשעט
און אױף פּיגאַל דײַן מײדל־געשיק
פֿאַרקױפֿט זיך דאָרט אין קאַרגן לשון…

דו ביסט דאָס ליד פֿון װײַסן שװאַן —
װאָס צױבערט איבער װעלט, דער רונדער
נאָר ס׳װײסט נישט דער גרױער מענילמאָנטאַן
װער ביסטו פֿאַר אַ כּישוף־װוּנדער ?

כ׳בין אַ פֿרעמדער בײַ דיר, כ׳װײס…
און מײַנע אױגן זענען בײזע
װי קום איך צו דײַן גרײס ?
װער בין איך דו זאָלסט באַװײַזן ?

ס׳הענגט נאָך קרום פֿון מײַן האַרץ דער שפּיגל
עס גרױט נאָך אַלץ זײַן זילבער־גלאַנץ
די נאַכט האָט נישט פֿאַרשלונגען — דער טאָג נישט אויסגעשפּיגן
שרעקט נאָך אַלץ דײַן װאַקלטאַנץ — — —

אין : מרדכי שטריגלער, אין אַ פֿרעמדן דור : לידער און פּאָעמען, פּאַריז, ייִדישער פֿאָלקס־פֿאַרבאַנד, 1947, זז׳ 214 – 221

“In dayne toyern, Pariz : lider fun a fremdn (1-9)”, in Mordkhe Shtrigler, In a fremdn dor : lider un poemen, Paris, Yidisher folks-farband, 1947, pp. 214-221

Moyshe Shulshteyn

משה שולשטיין

בײַם ביטשאָמאָן־פּאַרק

1.
יעדע נאַכט, אין שפּעטע שעהען, כ’הער זיך אײַן,
ערגעץ װוּ אַ קוקו לאָזט זיך הערן.
פֿרעג איך זיך אַלײן : װי קען דאָס זײַן ?
און איך קען שױן נישט אַנטשלאָפֿן װערן.

אַהאַ, דאָס קומט זײַן שטים פֿון גרינעם ביטשאָמאָן,
פֿון די טונקלע, נאַכטישע אַלײען.
דאַכט זיך מיר, אַז אין דער פֿרעמדער שטאָט
װערט דער עלנט גרינגער אונדז אין צװײען.

קען זײַן, ס’איז אפֿשר אים נישט אײגן דאָ דער פּאַרק,
װי ס’איז מיר די פֿרעמדע שטאָט נישט אײגן, —
יאָמערט ער זײַן בענקשאַפֿט אױס דערפֿאַר,
װען עס שװײַגט דער פּאַרק און װען די גאַסן שװײַגן.

2.
יעדע נאַכט, אין שפּעטע שעהען, כ’האָב געהערט
אַ קוקו אַ פֿאַרבלאָנדזשעטן אין שטאָט.
איצטער װײס איך : אָפּגענאַרט איז מײַן געהער,
און אַ געלעכטער הער איך פֿול מיט שפּאָט.

איצטער װײס איך, אַז דאָס האָט אַ יעדע נאַכט
אַ זײגער בײַ אַ שכן ערגעץ אין אַ הױז
די שײנע שטים פֿון קוקו נאָכגעמאַכט
און מיך גענאַרט אַזױ נאַכט־אײַן, נאַכט־אױס…

פּאַריז, 1937

אין : משה שולשטיין, אַ בוים צווישן חורבֿות : לידער און פּאָעמעס, פּאַריז, אויפֿסנײַ, 1947, ז׳ 52

“Baym Bitshomon-park”, in Moyshe Shulshteyn, A boym tsvishn khurves : lider un poemes, Paris, Oyfsnay, 1947, p. 52

לאַ סאַנטעי / La Santé
(תּפֿיסה־לידער)

1. פֿאַרשלאָסן

די טיר פֿאַרהאַקט. דער שליסל גרילצט געמײן,
גלײַך װוּ ער װאָלט דאָס האַרץ געװאָלט צעברעכן.
איך בלײַב אין תּפֿיסה־קאַמער אײן־אַלײן,
און זײַן אַ ייִד איז איצטער מײַן פֿאַרברעכן.

העי, װעכטער ! – קלאַפּ איך אָן אין טיר און װענט –
צי בין איך שולדיק אין פֿאַרברעך דעם שװערן,
װאָס ערגעץ אין אַ שטעטעלע האָט נישט געקענט
שטאָט מיר, דעם מענטש, קײן קאַץ געבױרן װערן ?

און װאָלט עס יאָ אַזױ, צום נס, געשען –
װאָלט אױך די קאַץ איר ז ײַ ן געטראָגן װי אַ משׂא ?
וואָלטסט אױך איר בלוט געפֿאָרשט און נאָכגעזען,
געפּסקנט : טריפֿהנע און מיאוסע ראַסע ?

עס שװײַגט די טיר, אַ זיכערע פֿאַרמאַכט,
זי ענטפֿערט נישט און ס׳ענטפֿערט נישט דער װעכטער,
און בלױז אין טיר דאָס יודאַש־אײגל לאַכט
מיט אַ צעלאָזטן, שפּאָטישן געלעכטער…

2. אַליין

דער װעכטער גײט אין קאָרידאָר,
די װאַנצן גײען אױפֿן שעניק,
איך שפּיל זיך װילד מיט מײַנע האָר
און רײַס אַ זשמעניע נאָך אַ זשמעניע.

דער לאַנגווײַל רײַסט און װערט נישט מיד,
מײַן האַנט, זעט אױס, שױן מיד אַװדאי,
פֿאַרנעם איך זיך מיט װעכטערס טריט
און מיט דער שעניק־פּראָמענאַדע.

איך װײס, עס איז דעם װעכטערס גאַנג,
און כ׳װיל נישט, ער זאָל שטילער װערן, –
ס׳איז אײנציק־לעבעדיקער קלאַנג,
װאָס כ׳קען דאָ איצט אין תּפֿיסה הערן…

דעם שעניק טו איך נישט קײן ריר,
איך לאָז די ברואים רויִק שפּאַנען –
ס׳איז ס׳אײנציק לעבן דאָ מיט מיר,
װאָס איז נאָר, אױסער מײַנס, פֿאַראַנען…

3. לאַ סאַנטעי

לאַ סאַנטעי – װאָס איז איר נאָמען אױסן ?
לאַ סאַנטעי – ג ע ז ו נ ט אױף אונדזער לשון, –
כ׳זע שױן, װי אַזױ ס׳געזונט קען אױסזען,
זיצנדיק דאָ װאָכן און חדשים…

לאַ סאַנטעי – מיר װילט זיך אַזױ לאַכן,
איר נאָמען צודעקן מיט מײַן געלעכטער,
אַ שאָד, דער קאָפּ איז מיר נישט הײַנט צום לאַכן —
כ׳בין קראַנק, און זאָגן גײ איך עס דעם װעכטער.

לאַ סאַנטעי – איך מעלדע זיך צום דאָקטער,
ער זאָל אַרײַנקומען און מיך באַטראַכטן, –
ער גיט אַ קוק אױף מיר – ס׳איז גאָרנישט – זאָגט ער,
און לאַכנדיק פֿאַרקרומט, די טיר פֿאַרמאַכט ער.

לאַ סאַנטעי – אַן אוניפֿאָרם אין זילבער,
מיט שליפֿעס, מיט אַ האַקנקרײץ אַ גרױסן,
און מיט אַ פֿױגל איבער אים, אַ װילדער,
װאָס שפּעט פֿון מיר און פּיקט דאָס ליכט פֿון דרױסן.

4. מען עפֿנט די טיר

כאָטש פֿרעמד און פֿאַרהאַסט אַזױ איז אונדז דער שליסל,
איז דאָ אױך אַ רגע, װען ליב איז ער דיר –
ער גיט װי אַ מענטשלעכע שטים דיר צו װיסן :
מען עפֿנט די טיר.

אַ רגע צערײַסט ער די שטילקײט אױף שטיקער,
עס גיט אַזש דער לאַנגװײַל פֿון אָרט זיך אַ ריר,
עס גײט נישט אַזױ אין דעם אַלץ, װי דער עיקר:
מען עפֿנט די טיר.

ס׳איז טײַער דיר דעמלט זײַן קלאַנג, װי פֿון צירונג,
און הײמיש איז ער, װי דער קלאַנג פֿון געשיר,
װען ס׳גײט אין דײַן האַרץ, װי אין שלאָס, די באַרירונג –
מען עפֿנט די טיר.

שױן שעהען, װי כ׳װאַרט, עס זאָל עפּעס געשען,
כ׳באַשטײ, מען זאָל קומען און שרײַען אױף מיר.
איך װעל עס נישט הערן, דאָס שרײַען, כ׳װעל זען:
מען עפֿנט די טיר.

זי עפֿנט זיך דעמאָלט פֿאַר מיר, װי אַ שמײכל,
איך זע נישט דעם װעכטער, װאָס שטײט דאָרט אין איר –
כאָטש אױך זײַן אַהערקומען דאָ איז אַ צײכן –
מען עפֿנט די טיר.

עס גרײט זיך דאָס האַרץ אין דערװאַרטונג און טרערן,
פֿאַרנעמען פֿון שליסל דעם לעצטן באַריר –
עס װעט אַזױ גערן אין טרערן דערהערן :
מען עפֿנט די טיר.

פּאַריז, תּפֿיסה לאַ סאַנטעי, יוני 1941

אין : משה שולשטיין, געקליבענע לידער, וואַרשע, ייִדיש־בוך, 1954, ז׳ 48 – 51. די ערשטע ווערסיע פֿון דער פּאָעמע (אין 13 טיילן) געפֿינט זיך אין : משה שולשטיין, אַ בוים צווישן חורבֿות : לידער און פּאָעמעס, פּאַריז, אויפֿסנײַ, 1947, ז׳ 135 – 148

“La Santé”, in Moyshe Shulshteyn, Geklibene lider, Varsovie, Yidish-bukh, 1954, p. 48-51. La première version du cycle “La Santé” (en 13 parties) a été publiée dans : Moyshe Shulshteyn, A boym tsvishn khurves : lider un poemes, Paris, Oyfsnay, 1947, p. 135-148

אַ פֿרױ אין מעטראָ

פֿון װאַנען פֿאָרט זי דאָס די פֿרױ אין װײַסן פֿאַרטעך ?
פֿון מאַגאַזין, פֿאַבריק — אין אָװנטיקער שעה ?
איר מידער קאָפּ פֿאַלט צו צום באַנקאָנלען דעם האַרטן
און צו דעם קילן, שװאַרצן פֿענצטער פֿון מעטראָ.

צי װאַרט אַ מאַן אױף איר מיט אָנגעגרײטן קוש דאָרט,
װאָס װעט זי זוכן בײַם אַרױסגאַנג, פֿאַר די טרעפּ ?
צי װאַרט אַ שטוב מיט גאַזגעזשום, געגרײטן טישטעך,
מיט בלומען אױף די װענט און אין די בלומענטעפּ ?

װער װײסט ? איך װײס נאָר, אַז איר פּנים בעט זיך : אָפּרו.
דורך פּודערפֿאַרב פֿון באַקן פּערלט דורך איר שװײס.
דער העלער בלאָנד, װי מעש צעלאָזטער, פֿון איר קאָפּ רינט,
אַראָפּ אױף האַלדז און נאַקן פֿאַלט ער שטראָמענװײַז.

גערוך פֿון טאַבאַק, צײַטונגסשאָרך, און ליבע־פֿליסטער.
זי כאַפּט זיך אױף און כאַפּט אַ בליק אין דער „הימאַ“,
און דרימלט. און רײַסט אױף דעם בליק מיט מי אומזיסטער.
די סטאַציעס לױפֿן דורך אין טומל, אין הו־האַ.

װי שײן זי שלאָפֿט. זאָל מײַן מחשבֿה איר ניט שטערן.
איר שלאָף און רו פֿון מיר װערט אָפּגעהיט.
עס דעקן אירע װיִעס צו אַ טאָג אַ שװערן,
און ס’װיל די װיִעס אירע צודעקן מײַן ליד.

אין : משה שולשטיין, אַ בוים צווישן חורבֿות : לידער און פּאָעמעס, פּאַריז, אויפֿסנײַ, 1947, ז׳ 55

“A froy in metro”, in Moyshe Shulshteyn, A boym tsvishn khurves : lider un poemes, Paris, Oyfsnay, 1947, p. 55

רי דע ראָזיע

דאָ שמעקט נישט מיט רױזן די גאַס, נישט די קראָמען,
כאָטש ס׳נעמט זיך איר נאָמען פֿון רױזן, װי כ׳זע.
עס שמעקט דאָ מיט הערינג, מיט נעכטן, מיט בשׂמים
אױף רי דע ראָזיע.

עס דאַװנט אַ פּליטע און הױך װערט נתגלה,
צום אײבערשטן זינגט אױף דער אײבערשטער „צע“.
זי דרײט זיך עקשנותדיק־דול מיט אונדז אַלע
אױף רי דע ראָזיע.

זי דרײט זיך מיט אונדזערע דאגות צוזאַמען,
מיר זאָלן געדענקען איר ליד שבעל־פּה.
און ס׳בריװעלע זוכט דעם אַדרעס פֿון דער מאַמען
אױף רי דע ראָזיע.

עס װערט דאָ געתּפֿילהט, געטױװלט, געמלעט,
אַ יאָרצײַטליכט לעשט זיך נישט אױס, װי דער סנה.
אַ שײַן פֿון סלאָבאָדקע, אַן אָפּקלאַנג פֿון באַלוט
אױף רי דע ראָזיע.

אַ שטיק פֿראַנצישקאַנער, אַ שטיק מאה־שערים.
אַ פּילפּול, אַ פּיקחותדיק לאַכן : כע־כע.
און פּלוצים נעמט אָן מיך מײַן מאַמע בײַם אָרעם
אױף רי דע ראָזיע.

אַ ייִנגעלע, פּאות פֿאַרדרײטע װי שרױפֿן,
די הײזלעך צעשפּיליעט, נאָר זאָג נישט : ס׳איז פֿע —
װי פֿון אַ געמעל מאַנע־קאַצס קומט צו לױפֿן
אױף רי דע ראָזיע.

דאָס קלאָר װײַסע ציגעלע זײַנס האָט פֿון פֿלאַמען
פֿאַרלױרן דאָ ערגעץ אין הײפֿלעך אַ „מע“.
קום, ייִנגעלע, לאָמיר אים זוכן צוזאַמען
אױף רי דע ראָזיע.

אין : משה שולשטיין, דער מאָרגנשטערן אין מײַן פֿענסטער, פּאַריז, 1974, ז׳ 62 – 63

“Ri de Rozye” [Rue des Rosiers], in Moyshe Shulshteyn, Der morgnshtern in mayn fenster, Paris, 1974, p. 62-63

דערמאָנונג וועגן איציק מאַנגער אין פּאַריז

איך וואַרף אַראָפּ פֿון זיך די צײַט ווי אַ משׂא.
ערשט איצט, מיט אַ האַלבן שאָק יאָרן צוריק.
ער זיצט אויף אַ רוישיקער קאַפֿע־טעראַסע
אַליין בײַ אַ גלעזל — אויף פּלאַץ רעפּובליק.

דער קאַפּעליוש העט אויף זײַן שפּיץ קאָפּ אַרונטער —
אָרעאָל פֿונעם רום, צי פֿון דערנער אַ קרוין ?
פֿון גלעזל, וואָס האָט ערשט געבראַנדיקט ווי צונטער,
עס טראָגט זיך מיט קילקייט און ליידיקייט שוין.

אַלץ רינט אויס אין לעבן אַזוי ווי אַ חלום,
די ליבע פֿון האַרצן, פֿון כּוס דער געטראַנק.
ער כאַפּט זיך, ער האָט נישט מיט וואָס צו באַצאָלן,
אין טאַש נישט געבליבן קיין איינציקער פֿראַנק.

שוין שעהען לאַנג זיצט ער. די קאַפֿע ווערט לערער.
ער איז דאָ פֿאַרמשכּונט, צום טישל פֿאַרשמידט.
ער וואַרט, ס׳זאָל פֿאַרבײַגיין אַ ייִד, אַ פֿאַרערער,
און אויסלייזן אים… נאָר מען זעט נישט קיין ייִד.

עס רעגט אים דער שרײַיִקער ליכט־רעגן־בויגן
פֿון פֿאַלשע קאָלירן בײַם טומבאַנק דאָרט הויך ;
די שכנה, וואָס וואַרפֿט צו אים זײַטיקע אויגן,
דער ביר אויף איר טישל וועפּט אויס און זי אויך…

פֿאַרבײַ שוין דער קעלנער אַ צען מאָל אַוודאי
און טראַכט : „אָט דער טיפּ האָט נאָך אַלץ נישט באַצאָלט“.
און צאָלן אַלץ קאָן מען נישט מיט קיין באַלאַדע,
זי מעג זײַן אַ וווּנדערלעך שיינע ווי גאָלד.

דער פּאַטראָן נעמט אויסציילן ס׳געלט פֿון דער קאַסע,
דער קעלנער קערט איבער די שטולן, ס׳ווערט שפּעט.
די טישלעך צונויפֿגערוקט אויף דער טעראַסע —
און אים, פֿון דער ענגשאַפֿט אַרויס ווער נאָך זעט ?

שוין לעשן זיך פֿענצטער אויף שטאָקן פֿון הײַזער.
ער ווערט פֿון דער נאַכט און די טישלעך פֿאַרשפּאַרט.
און ער זיצט און קוקט אויס אַלץ אַ ייִד, זײַן דערלייזער,
בײַם ליידיקן גלעזל און וואַרט אַלץ און וואַרט.

— — — — — — — — — — — — — — — — —

דאָס דרײַסיקסטע מאָל פֿאַלן אָפּ שוין די בלעטער
אין האַרבסטיקן רעגן אויף פּלאַץ רעפּובליק.
איך בלאָנקע ווי זיי אינעם ווינטיקן שמעטער,
דורך שויבן פֿאַרהויכטע עס זוכט אים מײַן בליק.

מיר דאַכט אַז איך זע אין געדריי פֿון די בלעטער
נאָך זיצט דאָרט זײַן שאָטן און קוקט אויס אַ ייִד,
עס זאָל זיך באַווײַזן אַ גואל, אַ רעטער,
און אויסלייזן אים און זײַן טרוים און זײַן ליד.

1968

אין : אַלמאַנאַך : פּאַריז – 1972 (תשל״ג), פּאַריז, פֿאַראיין פֿון ייִדישע שרײַבער און זשורנאַליסטן אין פֿראַנקרײַך, 1972, זז׳ 46 – 47

“Dermonung vegn Itsik Manger in Pariz”, in Almanakh : Pariz – 1972 (5733), Paris, Fareyn fun yidishe shrayber un zhurnalistn in Frankraykh, 1972, pp. 46-47

Avrom Sutzkever

אַבֿרהם סוצקעווער

פּאַריז

די אָװנטזון באַשיצט אַקעגן נאַכט דעם סאַקרע־קער.
אױס טױזנט פֿאַרבן שמידט זי דאָ פֿאַר זיך אַ באַריקאַדע.
אַ צוגעפֿליגלטער צום באַרג פֿאַרנעם איך, װי אַהער
דערגרײכן מיך פֿון העקן װעלט געשטאַלטן נע־ונדע.
און װי אַ האַלב דערטרונקענער, איך אָטעם אײַן אַלץ מער
מײַן װוּנדערװעלט, פֿאַרלױרן אין דער אומקומצײַט אַװדאי.
— אַנטפֿינצטער זיך, פֿאַרלאָשן אױג, װער קלאַנגיק, מײַן געהער,
און טרינקט זיך אָן מיט זילבן פֿון אַ נײַער לידעריאַדע !

אַ נדר האָב איך זיך געטאָן אין זומפּעדיקע נעכט :
דער שלאַנגיקער נסיון זאָל מיך ניט פֿאַרגיפֿטן, אײדער
מײַן אָטעם װעט זיך אָפּשטעלן. איך זאָל ניט זײַן געקנעכט.
מײַן שטים זאָל װאַנדערן באַזונדער צװישן אַלע רײדער.
גענוג פֿאַר מײַנע פֿינגער זאָל איך זײַן גערעכט און עכט,
במילא שױן פֿאַר אַלעמען אַ טרײסטער און באַשײדער.
אַצינד, װען ס’איז דער אַשמדאַי דערשטיקט אין זײַן געפֿלעכט, —
באַשװער איך זיך אַ צװײטן מאָל צום אױספֿירן דעם נדר.

III

האָסטו געזען אַן אָדלער אין זײַן שטורמישן געיאָג
בשעת ער װעגט דעם שטורעם הין און הער אױף זײַנע פֿליגל ?
אַזױ אָ פֿלאַטערט מײַן געדאַנק און װעגט דעם נעכטנס װאָג.
ער בײגט זיך, פֿאַלט. אָט קראַכט ער באַלד אַראָפּ אױף בלוט און ציגל, —
געפֿאַלן דאַכט זיך ! אָבער װידער גיט אין אים אַ שלאָג
די האָפֿענונג. ער הײבט זיך העכער, העכער אין אַן עיגול,
ברעכט דורך די װאָלקנס, און די פֿליגל טאַפּן אָן אַ טאָג
װאָס פֿינקלט לױטער־ליכטיק װי אַ דימענט אין אַ שפּיגל.

װאָס ברענגסטו מיר, דו אָדלער אומגעזעענער, — געדאַנק ?
מיט װאָסער פֿאַנג אין דײַנע נעגל קענסטו זיך באַרימען ?
דו האָסט דאָך צוגעזען מײַן הײמשטאָט אין איר לעצטן צאַנק
און װי אַ קוש בײַם עשאַפֿאָט אױף דיר נאָך גליט איר סימן.
אַנטפּלעק דײַן אמת ! װען דאָרט אונטן, אײדלשטײניק־בלאַנק
אַ טורעמדיקע שימערט אױס די פֿעלקערשטאָט איר הימען.
איך װײס : פֿון דאָס פֿאַרגאַנגענע ביסט אײנציקער געשאַנק,
ניטאָ די האַנט װאָס זאָל דיך קענען אײַנבײגן, פֿאַרקרימען.

סאַלוט דער שטאָט, װוּ עס געפֿינט זײַן פּנים יעדער גר,
װוּ מענטש איז מענטש, מיט זײַנע פֿרײדן, בענקשאַפֿטן און צערן.
איך טרינק דעם שטײנערדיקן װײַן פֿון שטאָט, אױף סאַקרע־קער,
אַרומגעגאַרטלט מיט אַ שורה זון אין די פֿאָנאַרן.
דאָ שװעבן גײַסטער. פֿלאַטערן אַרײַן אין מײַן באַגער.
דאָ לעבן אין דער לופֿטן לאַנג פֿאַרקלונגענע פֿאַנפֿאַרן.
און פֿרײַהײט איז ניט אַלט געװאָרן, אײַנגעשרומפּן־שװער,
נאָר יונג, װי אירע רױזן בײַ דער װאַנט פֿון קאָמונאַרן.

איך האָב געזען אין לוּװר מלך רעמסס. מיט אַ מאָל —
דערהערט אַ זאַמדיקן געװײן. דאָס האָט מיר פֿון מצרים
אַ ייִנגל אין אַ װאַנט פֿאַרמױערט אױסגעגליט זײַן קול.
ניט שױן זשע מאָנט פֿאַרענטפֿערונג די װײַטע שטים עד היום ?
איז מײַנס דאָס ייִנגל פֿון צוריק־מעת־לעתן אָן אַ צאָל ?
װער פּױקט עס מיר אין װירבלדיקן שאַרבן : לױף באַפֿרײַ אים ?
איך בין געלאָפֿן. ס’האָט דער לוּװר נאָכגעקוקט, איך זאָל
די אױסטערלישע מאָנונג זײַן מקײם.

VII

אַװדאי איז דאָס ניט קײן ברכה, װען אױף יעדער טראָט
גײט נאָך דער שױדער־יחוס. נאָר איך קען דאָך אױך באַשאַפֿן
אַ שטראַלנװעג װאָס פֿירט פֿון ייִנגל צו די צען געבאָט.
און פֿון די צען געבאָט, פֿון מידע מידברדיקע שקלאַפֿן —
צו אַלבערט אײַנשטײן, װאָס די צײַט האָט אים פֿאַרטרױט איר סוד
און דורכגעשניטן דורך זײַן שלײף אומענדלעכע געלאַפֿן.
אַזאַ מײַן טרײסט : אַרױסװאַקסן װעט אױך פֿון מײַן יסוד
אַ װוּנדער, און די גאַפֿנדיקע מאָרגנטעג — פֿאַרגאַפֿן.

VIII

מײַן מישפּט מיט דער װעלט געטרױ איך מײַן געפּרוּװטן שטאַם,
ער װײס : אַ בומעראַנג צוריק אין װאַרפֿער איז די שׂינאה.
איך זע, װי ער איז אױסגעשטערנט איבער לאַנד און ים,
אין ריזנשטעט, אין שנײ, מידבריות, העקן אוראַלט־גרינע.
פֿאַרשלונגען האָט אים ניט קײן פֿלאַם, װײַל ער אַלײן איז פֿלאַם.
ער גײט זײַן װעג דורך אינקװיזיציע, האַק און גילאָטינע ;
און פֿאַלט ער, — איז דער גורל דעמלט ניט מיט אים צוזאַם
און ראַנגלט זיך, און זאַנגלט זיך אין זאַמדיקער מדינה.

דורך מיר אַלײן דעם װאַנדער פֿונעם װאַנדערפֿאָלק איך מערק.
און תּפֿילה טו איך צו אַ קלאָרקײט דורכזעיִק געשליפֿן.
אַ קלאָרקײט, װי בײַם דיכטער װען עס עפֿנט אים זײַן װערק
אַ רגע בלױז די ניט־אַנטפּלעקטע אָפּגרונטן און טיפֿן.
אַ קלאָרקײט װי אַ קאַלטער שטאָל. װי יענע שפּיצן בערג
װאָס טונקלען ניט, כאָטש נאַכטיק װאַסער הײבט שױן אָן צו טריפֿן.
זײ טונקלען ניט. אַ מחנה ליכטער נידערט אױף די קערק —
װי שטראַלנדיקע מעװעס קומען אָפּרוען אױף שיפֿן.

ס’דערנענטערט זיך אַלץ מער די שטאָט. איר הימען ברענט. איך שליס,
פֿאַרמאַך די אױגן, ניט אַנטלױפֿן זאָל פון מיר דאָס פֿײַער.
די גאַסן קלעטערן צו מיר אױף שפּיגלדיקע פֿיס
און חלומען אַרײַן אױף נאַכט װי גאַרבן אין אַ שײַער.
עס לעבט אין מיר דער שטראַלנװעג. די שטים פֿון לוּװר איז
באַהאַלטן אױך. עס קלינגען גלעקער אָװנטיקער, פֿרײַער.
אַ גרוס דעם טאָג װאָס האָט מיך אָפּגעפֿונען אין פּאַריז.
אַ גרוס דער נאַכט, און אַלע די װאָס זענען ליב און טײַער.

פּאַריז, דעצעמבער 1946

אין : אַבֿרהם סוצקעווער, ייִדישע גאַס, ניו־יאָרק, מתּנות, 1948, זז׳ 193 – 195

“Pariz”, in Avrom Sutzkever, Yidishe gas, New York, Matones, 1948, pp. 193-195

די פֿרױ פֿון מירמל אױפֿן פּער־לאַשעז

די פֿרױ
פֿון מירמל אױפֿן פּער־לאַשעז
האָט מיך געפֿאַנגען.
עס איז געװען אַזױ :
איך בין געגאַנגען
אױף פּער־לאַשעז,
מיט פֿרישן בינטל בעז,
אים צו דערלאַנגען
שאָפּענס געבײן
פֿאַרװאַנדלטן אין קלאַנגען.

שױן דאָס אַלײן,
װאָס אױפֿן שטײן
איז אָנגעשריבן װוּ דער
מײַסטער איז געבױרן —
האָט געטאָן מיך אַ צערודער.
װעדליק אָרט איז ער כּמעט אַ ברודער.
און װעדליק צײַט ? —
נאָר װאָס איז אַ יאָרהונדערט
אין פֿאַרגלײַך מיט אונדזערע מינוטן ?
אָסור, אױב איך בין מײַן פּיצל איצטיקײט מקנא !
איך האָב מײַן אױער צוגעלײגט צום שטײן
און דערהערט : עס רעגנט דאָרט אַ פּיאַנע.

נאָר דעמלט האָט מײַן גאַפֿנדיקער אױער
דערשפּירט אַ װאַרעם צאַפּלען,
אַ באַװעגן.
אַ הײב דעם קאָפּ —
אַ פֿרױ־מצבֿה בײגט זיך מיר אַנטקעגן.

די פֿרױ־מצבה אױפֿגעלעבט און װאַך,
צעעפֿנט ליפּן אָנגעשימלט־גרינע.
זי שטעקט אַרײַן איר האַנט אין מײַן טשופּרינע
און שטײנערט מיר אין פּנים אױף איר שפּראַך :

„דאָס האַרץ פֿון דעם װאָס איך היט
איז לאַנג אַװעק אין זײַן הײמלאַנד.
און בלױז דער שטױב זײַנער בליט
אין רױטן, טױטן לײמלאַנד.

נאָר דו אַז דו װילסט, מעסיע,
װי מײַן האַר שאָפּען פֿאַרברענגען, —
צי װײסטו װוּ נײן, װוּ יע,
מע זאָל דאָס האַרץ דײַנס ברענגען ?”

די זון האָט אין מײַן צװײַגל בעז
פֿאַרשרומפּן זיך, פֿאַרלאָשן.
געבליבן בין איך אױפֿן פּער־לאַשעז
געלײמט. אָן לשון :
כּדאַי געװען צו זאַמלען אױף מײַן קאָנטע
דרײַסיק יאָר,
פֿאַרלירן אַלע נאָנטע,
בלײַבן הענגען אױף אַ האָר,
אַרױסגײן פֿונעם קאַלכאױװן
מיט ניט־פֿאַרברענטע טרערן,
אַז איך זאָל איצט, אױף פּער־לאַשעז דערהערן,
אַז מײַן אַלמאַכטיק האַרץ איז װערט אַ פּײם.
און אױב איך װעל מיר אַ צװאה מאַכן
מען זאָל שפּעטער ברענגען עס אַהײם —
װעט גאָר דאָס טרױעריקע װעלטפֿאָלק —— לאַכן.

פּאַריז, 1947

אין : אַבֿרהם סוצקעווער, ייִדישע גאַס, ניו־יאָרק, מתּנות, 1948, זז׳ 200 – 201

“Di froy fun mirml oyfn Per-Lashez”, in Avrom Sutzkever, Yidishe gas, New York, Matones, 1948, pp. 200-201

פּאַריז 1988

אַ בלאַט אַראָפּגעשנעלט פֿון צווײַג מיט ווינטס אַ לײַכטן פֿינגער
ווי לעבעדיק ער לעבט ! נאָך לעבעדיקער ווי בשעת
געצאַפּלט האָט ער אויפֿן בוים. איז אַזש געוואָרן ייִנגער
בײַם אָנרירן די ערד, בײַם זשוואַוון קײַקלען זיך אין גאַס.

כ׳באַפֿרײַ אַ בליק צו שליסן קאַנטשאַפֿט מיטן בלאַט און לאָקער
מיט גאָר אַן אַנדער בליק אויף ביידן : שיכּור איז דער בלאַט
פֿון ערד און רעגנווײַן און ס׳איז די ערד פֿון גוטס דער מקור.
אַזאַ נסיון האָט ער נאָך ביז איצטער ניט געהאַט.

צו אָנרירן די אומבאַקאַנטע ערד, אָ סאַראַ זכיה !
געלערנט האָב איך פֿון דעם בלאַט אין האַרבסט אַ סך, אַ סך.
און אַז געקומען איז דער בליק אַהיים וואָס אונטער וויִע
געבוירן איז אין מיר אַ נײַע שפּראַך.

קאַפּויערדיקע שטאָט. איך בין דײַן טײַך. און בריק און מויער
קאַפּויערן אין מיר אַרײַן אַ צירקישן קאַפּויער.
איך זע וואָס בלויז די כוואַליעס מײַנע אין זכּרון זעען :
איך טרינק נאָך אַלץ אַ גלעזל ווײַן בײַם שרײַבן אין קאַפֿעען.

פֿון ווענט אַראָפּגעשונדעטע, טאַפּעטן־בלומען פֿרישע
אַ פּאָרל ווי אַ קאָטער מיט אַ קאַץ אין גרינער נישע.
אַ וואָלקן מיט אַ בלאָער באָרד. און בײַ די בוקיניסטן
זוכט עמעצער אַ בוך וואָס עקסיסטירט נאָך ניט אומיסטן.

אַ צווייטער שפּרינגט אין מיר אַרײַן פֿון בריק. וואָס מיינט זײַן שפּרינגען ?
זײַן דינער מאַנטל זעגלט זיך, נאָר בלײַבט אין מײַנע רינגען.
קאַפּויערדיקע פּאָליציאַנטן פֿײַפֿן ווי אַ באַן.
דערווײַל ווייס קיינער ניט, אַז יענער מאַן איז פּאָל צעלאַן.

…און מיר קומען אַרײַן אין קאַפֿעהויז מאַדריד,
וווּ באָדלער האָט געבויגן זיך איבער זײַן ליד,
ווי סע בייגן זיך איצטער אַפֿילו אין דר׳ערד
זײַנע לייענער אונטער די ביימערשע בערד.

און בײַם זעלביקן טישל, פֿרימאָרגן און שפּעט :
זײַן געליבטע, זי וואַרט ס׳זאָל אַרײַן איר פּאָעט.
יאָרן צענדליקער וואַרט זי : אָט ווײַזט זיך באָדלער
און אויף יעדן אַרײַנגייער מיינט זי : ס׳איז ער.

אינעם דרויסן געלעכטער, געשאַל און געטופּ,
איר געטראַנק ווערט אַלץ רויטער מיט איטלעכן זופּ.
זי וועט וואַרטן אַזוי אַ יאָרהונדערט און מער
ביז איר ווײַן וועט זיך אָנצינדן, שטאַרק פֿון באַגער,
מיטן קוש פֿון באָדלער.

פֿון געבונדענער לײַדנשאַפֿט פּלאַצט איר קאָרסעט,
ס׳וואַקלט צו מיטן רויך פֿון האַשיש דער פּאָעט,
בלאָזט איר שפּינוועבס אַראָפּ און איז ווידער איר שוץ
און די בלומען פֿון בייזס ווערן בלומען פֿון גוטס.

דײַן פּענדזל — טרוקן. ווי אַ צווײַג פֿון איילבערטבוים, געצונדן
פֿון בליץ. נאָר זעען זע איך ווי דער פּענדזל זײַנער,
אַדורכגעשלאָגן דורך אַ שטיין אין דר׳ערד, נעמט אויפֿגיין, בליִען
און האַלטן רעגן־בויגן־וואָרט :
ניט זײַן וועט מער קיין מבול.

ער וועט מיר מוחל זײַן, אַז כ׳וועל ניט קומען
באַוווּנדערן זײַן ווערק אין „אַר מאָדערן“.
צו זען ווי ס׳הענגט צעשניטן אויף די ווענט
מײַן פֿרײַנדס נשמה,
אַזאַ באַגעגעניש מיט אים
איז ניט פֿאַר מײַנע כּוחות.

דער מענטש איז טאָפּל מענטש.
און ער איז טאָפּל
בלויז יעמאָלט ווען ער איז באַזאַלבט
צו זײַן אַן איינציק־איינער.
איך דאַנק דער אַלמאַכט וואָס האָט צוגעטיילט
אויך מיר אַ טייל פֿון לעבעדיקן טאָפּל.

און לאַכן קען ער אויך ווען קיינער לאַכט ניט, ווי דער ייִנגסטער
גן־עדן־וואַסערפֿאַל, און טאָן אַ קלעפּל
זײַן פֿרײַנד אין פּלייצע :
ברודער־לעב,
מ׳איז אומעטיק — איז דאָ אַ מאָצאַרט,
מ׳איז הונגעריק — איז דאָ סעזאַנס אַן עפּל.

איך זוך די געבליבענע צײַט פֿון אַ גאָון,
איך זוך זײַנע איבערגעלאָזענע שעהען,
דעם זונאויפֿגאַנג וואָס איז געווען זײַן פּאַליטרע,
און סודות וואָס ציטערן צאַרט אין זײַן ציטרע.

די בלעטער, פֿאַרשלאָסן בײַ נאַכט אין די פּאַרקן
זיי ווייסן וואָס טוט זיך אַהינטערן פּאַרקאַן.
באַהאַלטן זיך אפֿשר אַליין צווישן בלעטער
און זוכן זײַן צײַט וואָס געבליבן אויף שפּעטער ?

איך זוך זײַן געבליבענע צײַט כ׳זאָל זי קענען
אַרײַנאָטעמען אין די פֿינגער, וואָס ברענען.
און אויב ס׳זענען זיבן סעקונדעס מיר נייטיק,
מקנא זײַן וועל איך די פֿינגער ביז ווייטיק.

אין : אַבֿרהם סוצקעווער, דער יורש פֿון רעגן, תּל־אָבֿיבֿ, די גאָלדענע קייט, 1992, זז׳ 39 – 43

“Pariz 1988”, in Avrom Sutzkever, Der yoyresh fun regn, Tel Aviv, Di goldene keyt, 1992, pp. 39-43

Daniel Tsharni

דניאל טשאַרני

צופֿוסנס דעם אייפֿל־טורעם

געראַ־בען

צי װײסט איר, װאָס דאָס איז, זײַן אײנזאַם אין פּאַריז ?

דער אײפֿל־טורעם שטײט,
װי אַ מצבֿה גרײט
צוקאָפּנס פֿון פּאַריז —
אַ שטאָלענער קאַפּריז
פֿון אַ בונטאַרן־שטאָט —
אַן אױסגעשרײ צו גאָט !
בײַ נאַכט נאָר פֿלאַמען אױף
אױף אײפֿל־טורעמס גוף
די אותיות : „סיטראָען“ —
ס׳זאָל אױך דער הימל זען
דעם אומזין פֿון דעם זין :
שאַמפּאַניער מיט בענזין.

שאַמפּאַניער מיט בענזין ! —
ס׳איז יעדעס אות אַ שפּין
אױף שטאָל־געװעבטן גוף,
ס׳איז יעדעס אות אַ רוף
צום אױפֿברױז און צום בונט,
נאָר ס׳איז דער מענטש אַ הונט
און קײנער פֿרעגט פֿאַר װאָס,
אױף טרעפּן פֿון מעטראָס
צעלײגן זיך, ווי שאָף
(װי שװאַרצע בלודנע שאָף)
די הײמלאָזע צום שלאָף.
און קײנער פֿרעגט פֿאַר װאָס
עס װאַלגערט זיך אין גראָז
אַ גאַנצענעם מעת־לעת
אַ קראַנקער צי אַ מת ?

צי װײסט איר, װאָס דאָס איז, זײַן אײנזאַם אין פּאַריז ?

איך הער, אױף מאָנפּאַרנאַס
איז הײַנט אין מיטן גאַס
געפֿאַלן פּלוצעם טױט
(פֿאַר בענקשאַפֿט צי פֿאַר נױט ?)
אַ דײַטשער עמיגראַנט
(זײַן נאָמען אומבאַקאַנט).
נאָר אין קאַפֿע „קופּאָל“
איז גרױס גענוג די צאָל
פֿון די, װאָס זענען גרײט
זיך קושן מיטן טױט !
און ס׳טורעמט אױף אַ צער
בײַם דיכטער און בײַם נאַר
(אַפֿילו אױך בײַ מיר
צום צװײטן־דריטן ביר)
װען ס׳בליצן אױף אױף ס׳נײַ
װי לאָזונגען אין מײַ
די אותיות : „סיטראָען“ —
ס׳זאָל אױך דער הימל זען
דעם אומזין פֿון דעם זין —
שאַמפּאַניער מיט בענזין !

צי װײסט איר, װאָס דאָס איז, זײַן אײנזאַם אין פּאַריז ?

פּאַריז, 1934

אין : דניאל טשאַרני, לידער, פּאַריז, אַ.ב. צעראַטאַ, 1950, ז׳ 35

“Tsufusns dem Eyfl-turem”, in Daniel Tsharni, Lider, Paris, A. B. Tserata, 1950, p. 35

ווער זיצט בײַ מײַן טיש אין פּאַריז ?

ווער זיצט בײַ מײַן טיש אין פּאַריז ?
אַ הונגעריקער ייִד,
וואָס וואַרט נאָך אויף זײַן גרויל־שעה,
צי אַ פֿראַנצויז,
געפֿאַנגען אין זײַן אייגן לאַנד,
צי גאָר אַ נאַצי־אָקופּאַנט
מיט האַקנקרייץ און שפּיז ?
ווער זיצט דען בײַ מײַן שרײַבטיש אין פּאַריז ?

מיר דוכט זיך אָפֿט, אַז איך אַליין —
איך זיץ נאָך בײַ מײַן שרײַבטיש אין פּאַריז
און כ׳שרײַב מײַן לעצטן ליד
בײַם אונטערגאַנג פֿון זון און זין,
כ׳מאַך צו דאָס פֿענצטער מיטן לאָדן
(עס איז דאָך קאַמופֿלאַזש)
און כ׳עפֿן מיט קוראַזש
מײַן יעטוועדן שופֿליאָדן.
ס׳איז יעטוועדער שופֿליאָד,
אַ טייל פֿון מײַן אַרכיוו
פֿול מיט כּתבֿים, לידער, בריוו
פֿון גאָר צו גאָר דער וועלט ! —
ווערט גלײַך מײַן מידער גוף באַלעזט
מיט נײַעם מוט.
כ׳דערשפּיר אין זיך דאָס בלוט
פֿון מײַנע אָבֿות
פֿון שפּאַניע און פֿון פּאָרטוגאַל,
כ׳נעם אָן אַ פֿולע פּען מיט גאַל
און סם־המוות
און כ׳שפּײַ זי אויס צוריק
צום האַקנקרייץ.
כ׳דערשפּיר אין זיך דעם רייץ
און אויך דעם גרויסן גליק
צו קאָנען אויסשפּײַען מיט בלוט און גאַל
דעם ביטול־האַס צום פֿײַנט —
צום קאַניבאַל !
אַזוי אָ ווערט מײַן לעצטער הײַנט
געלײַטערט
אין אַלע דורות פֿון אַ מאָל.
איך ווער דערהויבן און דערווײַטערט
פֿון יאָמערטאָל
און איך דערהער דעם ווידערקול
פֿון זיך אַליין —
דעם פֿרייד־געוויין
פֿון „שמע־ישׂראל“,
„שמע — — — — — — —“

עס איז אַ חלום גאָר אַזאַ
געווען.
איך האָב דערזען
אין בעט
מײַן אייגענעם סקעלעט,
ווי כ׳וואָלט געשלאָפֿן זאַלבאַנאַנד
מיט זיך אַליין
אין נײַעם לאַנד.
איך האָב דערהערט :
דער ים־גלאָק קלינגט,
ווי ס׳קלינגט אַ קלויסטערל אין דאָרף
פֿאַר אַ לוויה,
און שיפֿן רעווען אין דער נאַכט,
ווי אָקסן פֿאַר דער שחיטה,
און יעדע כוואַליע פֿון דעם אָקעאַן
פּאַטשט אויס מיר אומגליקן גאַנץ נײַע
פֿון רוסלאַנד, פּוילן, ליטע,
און ס׳ווערט דאָס לעבן מיר נישט ניחא
פֿאַר דער פֿאַרווילדעטער רציחה
אויף יענער זײַט פֿון אָקעאַן. —
ווערט ס׳לעבן מײַנס נאָך קלענער פֿון אַ שפּאַן
און כ׳ווייס נישט, וואָס צו טאָן,
וואָס זאָל איך אָנהייבן צו טאָן,
ווען ס׳קלינגט מיר טאָג און נאַכט
דער ים־גלאָק מאָנאָטאָן :
גלין־גלאָן, גלין־גלאָן,
ווי ערבֿ אַלעמענס לוויה.

מען זאָגט :
איך מוז מײַן לעבן דאָ באַנײַען
אין רו און זעט.
איך מוז מײַן אָבֿל־האַרץ באַפֿרײַען פֿון אייגענעם סקעלעט,
נאָר כ׳בין שוין מיד פֿון זיך אַליין
און פֿון דער וועלט,
און ווי קאָן אײַנגיין מיר די פֿרייד
פֿון אייגענעם געביין,
און ווי קאָן אײַנגיין מיר די רייד
פֿון פּענברידער און פֿרײַנד,
ווען כ׳ווייס נאָך נישט ביז הײַנט,
ווער זיצט דאָרט בײַ מײַן שרײַבטיש
אין פּאַריז ? —
אַ הונגעריקער ייִד,
וואָס וואַרט אויף זײַן גרויל־שעה,
צי אַ פֿראַנצויז,
געפֿאַנגען אין זײַן אייגן לאַנד,
צי גאָר אַ נאַצי־אָקופּאַנט
מיט האַקנקרייץ און שפּיז,
צי, אפֿשר, טויזנט מאָל להבֿדיל,
אַ נײַער לעקערט, שוואַרצבאַרד, גרינשפּאַן,
ווער זיצט דען איצטער בײַ מײַן שרײַבטיש
אין פּאַריז ?!

[פֿון דער רעדאַקציע : דאָס דאָזיקע ליד, וואָס דניאל טשאַרני האָט אונדז צוגעשיקט פֿאַרן יוביליי־נומער איז אָנגעשריבן געוואָרן אין 1942 אין ניו־יאָרק, וווּ ד. טשאַרני — אַ פּאַריזער תּושבֿ — געפֿינט זיך זינט פֿאַרן קריג.]

אין : 11 יאָר נײַע פּרעסע, 1934 – 1945, פּאַריז, 1945, ז׳ 25

“Ver zitst bay mayn tish in Pariz ?”, in 11 yor Naye Prese, 1934-1945, Paris, 1945, p. 25

Paltiel Tsibulski

פּלטיאל ציבולסקי

מעטראָ

פֿאַר דאָרע טייטלבוים

ווען כ׳בין אַנטרינען
פֿונעם מענטשן־געשרויף
צו די קעלערן פֿון מעטראָ,
ווי פֿון אַ קאַרוזעלן־בלענד
צום הינטערגרונד —
וווּ כ׳האָב קינדווײַז
די מאַשינעריע פֿאַר אַן אומזיסטן פֿאָר
פֿאַרסאַפּעט געדרייט —
האָבן געטײַטלט אויף מיר מיט די פֿינגער
די אויסגעפּוצטע יונגען פֿון די ווענט
מיט פֿולע גלעזער מאַרטעל אין די הענט,
די ראָזיקע מאַדמואַזעלס
מיטן זײַדענעם וועששאָרך,
געצירטע אין היפֿטן־ און ברוסטן־בענד,
פֿרעגנדיק — וואָס טוסטו דאָ
מענטש פֿון דער פֿרעמד ?
בין איך אַנטלאָפֿן גיך
אַ פֿאַרקנוילטער אין זיך
צום אייפֿל־געשטעל
צו קוקן אויפֿן גאַנצן פּאַריזער געמעל
פֿון העכסטן גאָרן פֿון מײַן מאַמעס הויז
ווי דורך אַ קליין פֿענצטערל
פֿון נחס תּיבֿה
גלײַך די וועלט לאָזט זיך חלילה מבולדיק אויס.

אין : ייִדישע שריפֿטן, וואַרשע, 1965, נומ׳ 1 (212), ז׳ 7

“Metro”, in Yidishe shriftn, Varshe, 1965, n° 1 (212), p. 7

Shifre Vays

שיפֿרה ווײַס

פּאַריז

װי אַ שפּיז ביסטו אַרײַן אין אונדזער לעבן,
די גזלנים האָבן דיר די ניט־גוטע
אַװעקגעגעבן.

װעלן מיר ניט רוען
זאָלסט ניט זײַן פֿאַרפֿאַלן,
פֿון זינט די באַסטיליע איז געפֿאַלן
ביסטו געװען
פֿון פֿרייד און פֿרײַהײט
דער סימבאָל.
פֿאַרנדרן מיר זיך
צום אומצײליקן מאָל :
זשאָרעס, זאָלעס, אַנאַטאָל פֿראַנס,
ראָמען ראָלאַנד לאַנד
צו באַפֿרײַען.

מיט אַלע גוטע שטאַמען.
פּאַריז מיר װעלן דיך ניט
פֿאַרשעמען,
מיר װעלן דיך פֿון די מלאַכי־חבלים
צעריק אָפּנעמען.

אין : שיפֿרה ווײַס, צו דער וועלט : לידער פֿון שיפֿרה ווײַס, לאָס אַנדזשעלעס, ז. ווײַנפּער לייענקרײַז בײַם איקוף מיט אַ גרופּע פֿרײַנד, 1943, ז׳ 8

“Pariz”, in Shifre Vays, Tsu der velt : lider fun Shifre Vays, Los Angeles, Z. Vaynper Leyenkrayz baym IKUF mit a grupe fraynd, 1943, p. 8

Debora Vogel

דבֿורה פֿאָגעל

באַלאַדע פֿון פּאַריזער פּלאַסן

אױף פּלאַס פּיגאַל אין פּאַריז
האָט מען זיך געליבט און געטויט
און געביטן דעם געליבטן אַלע נעכט
און געזונגען וועגן קורצן גליק…

אויף פּלאַס סעבאַסטאָפּאָל און אָרלעאַן
זענען מענטשן געשטאַנען בײַ לאַמטערנס
מענטשן חאָבן זיך גערופֿן מיט בליקן
און מיט מידע ווערטער און הענט.

און אױף פּלאַס און גאַס מאָנטמאַרטר
איז אַפֿילו די הױט מיד געוואָרן
ווי פֿילץ גראָער און אַ וואַרטנדיק האַרץ
און דער קאָקטאַיל געווען זיס ווי דעד טױט…

…אָ טרױעריקסטע גליק דו
ווען ליבשאַפֿט ווערט אַ ליד…

קױליקע פּלעצער פֿון פּאַריז
זענען פֿול מיט אומפֿאַרשטענדלעכע מזלות
וווּ די ליבשאַפֿט איז שוין אַ קלײן לידל
זיס און טאַנדײטנע ווי דאָס לעבן…

אין : דבֿורה פֿאָגעל, מאַנעקינען : לידער, וואַרשע – לעמבערג, צושטײַער, 1934, ז׳ 51

Ballade des places parisiennes

Place Pigalle à Paris
on s’est aimé on s’est tué
on a changé d’amant chaque nuit
et chanté le bonheur passager…

Place Sébastopol et d’Orléans
plantés à la lueur des réverbères
des gens s’appelaient du regard
et de mains et paroles lasses.

Et place et rue Montmartre
ma peau même est devenue
comme feutre gris et le cœur à attendre
et le cocktail était doux comme la mort…

… Ô toi, si triste bonheur
quand l’amour se fait chanson…

Les rondes places de Paris
sont pleines d’incompréhensibles destins
où l’amour est déjà une romance
douce et banale comme la vie…

Traduction du yiddish : Batia Baum

“Balade fun parizer plasn”, in Debora Vogel, Manekinen : lider, Varsovie – Lviv, Tsushtayer, 1934, p. 51

באַלאַדע פֿון פּאַריזער געסלעך

פֿון טראָקאַדעראָ געקומען —
פּלאַס טראָקאַדעראָ איז ווי אַ מױער ;
פֿלאַך גײט דער סענע־טײַך
און דער ווערטיקאַל ליגט אין טור אײפֿל,
וואָס פֿליסט מיט דער רעקלאַמע פֿון סיטראָען.

פֿון מיראָמעניל געקומען פֿון געדרענגטן פּלאַס אָרלעאַן
פֿון פּלאַס גרענעל און לאַמאָט
מיט מעטראָ־טרעפּ אױסגעטרעטענע,
פֿון בולוואַרן מיט רעקלאַמע פֿון קאַדום־זייף :

געסלעך שמאָלע מיט אַ גורל
צוגעקלעפּט צו די ווענט פֿון פֿאָרנט,
וווּ דאָס גליק און דאָס אומגליק אונדזערס
חאָבן קײן צײַט נישט אַפֿילו
צו געפֿינען זיך אונטערשטע ווענט.

אַזאַ געסל ווי קאָמפּאַניפּרעמיער
אַזאַ געסל ווי מולען דע בער
אָדער געסלעך פֿאַרוויאַנעטע פֿון מאָנטמאַרטר.

פֿאַר קאַמפּאַניפּרעמיער שטײט אַ באַר
דער גרינער באַר ״פּעליקאַן״.
דאָרט זענען תּמיד די לאָדנס געשלאָסן
און מען ווײסט נישט, וואָס עס טוט זיך אינעווײניק,
אָ, עס טוט זיך דאָרט מסתּמא גאָרנישט :
וואָס זשע קאָן זיך טון… נאָך אײן קאָקטאַיל…

אױף געשלאָסענע ווײַסע פֿענצטער־לאָדנס
טאַנצן גרױסע רױטע בײַכער און גרינע
אױף פֿיס דינע מיט פּנימער ווי ראָזשינקעס.
אָ מען טאַנצט ווען ס’קאָן שוין גאָרנישט קומען…

דער מאָנטמאַרטר איז דאָ און פּלאַס קאָנקאָרד :
זײ בײדע זענען אין פּאַריז.
פּלאַס קאָנקאָרד איז פֿאַר זיכערע און באַרוישטע,
דער מאָנטמאַרטר פֿאַר פֿאַרשפּילטע לעבנס —

און צום סוף מולען דע בער, דאָס געסל —
מולען דע בער וווּ מען ווײסט נישט פּלוצים,
צו וואָס אײגנטלעך דאָס קומען אַהערצו…

און וואָס הײסט דען דאָס ווערטל : לעבן
כאָטש אַלע פֿאַרשטײען דאָס וואָרט…

אין : דבֿורה פֿאָגעל, מאַנעקינען : לידער, וואַרשע – לעמבערג, צושטײַער, 1934, זז׳ 52 – 53

Ballade des ruelles parisiennes

Venue du Trocadéro —
la place du Trocadéro est un mur de pierre ;
horizontale coule la Seine
et le vertical est dans la tour Eiffel
qui ruisselle de la réclame de Citroen.

Venue de Miromesnil, de la dense place d’Orléans —
de la place Grenelle et la Motte-Piquet
aux escaliers de métro foulés par les pieds,
des boulevards aux réclames de savon Cadum :

ruelles étroites au destin
placardé sur les murs de façade
où le bonheur et le malheur de notre vie
n’ont pas même le temps
de se trouver des murs arrière.

Une ruelle comme Campagne-Première,
une ruelle comme Moulin Vert
ou ruelles fanées de Montmartre.

Devant Campagne-Première se trouve un bar,
le bar vert « Pélican ».
Les volets sont toujours fermés
et l’on ne sait ce qui se passe à l’intérieur.
Oh, il ne s’y passe sûrement rien :
que peut-il se passer… Un dernier cocktail…

Sur les volets blancs fermés de la vitrine
dansent de gros ventres rouges et d’autres verts
sur des jambes minces, aux visages de raisins secs.
Oh, on danse quand il ne peut plus rien venir…

Montmartre est là et place de la Concorde :
tous deux se trouvent à Paris.
La Concorde est pour les gens assurés et grisés,
Montmartre pour les vies perdues —

Et à la fin rue du Moulin Vert, la ruelle
du Moulin Vert où l’on ne sait soudain
à quoi bon finalement venir ici…

Et que veut dire ce petit mot : vivre —
bien que tous comprennent ce mot…

Traduction du yiddish : Batia Baum

“Balade fun parizer geslekh”, in Debora Vogel, Manekinen : lider, Varsovie – Lviv, Tsushtayer, 1934, pp. 52-53

די באַלאַדע פֿון דעם סענע־טײַך

דער נעפּל איז געווען ווי ווײכער סאַמעט
דער בלאָער פּאַריזער נעפּל —
און געווען ווי אַ בולוואַר :
פֿון דער גרױסער שטאָט פּאַריז אַ בלאָער פֿלאַסטער.

און דער סען־פּײסאַזש געווען אַן אָנזיכטס־קאַרטל
מיט אַ רױטער שיף סענטימענטאַלער
און אַ טײַך פֿון אולטראַמאַרין.
אָך, פֿון וואַנען פּלוצים אַ שיף
וואָס פּאַסט זיך גיכער פֿאַר אַ ים
און פֿירט אַ טראַנספּאָרט פֿון גאָלד־סאַרדינען ?

און אַ רויט געלאָקטער וואַגאַבונד עסט אַ הערינג
און דער הערינג איז זיס־גראָ ווי דער הימל
אין פּײסאַזש מיט דער צינאָבער־שיף.

איבער דער סענע די בריקן :
בריקן פּאַטעטישע
און בריקן סענטימענטאַלע
בריקן מיט אַ טראַגישן זשעסט פֿון אײן בויגן
און בריקן פֿון שפּיצענע טרויעריקייטן
אין אײַזן…

ביז מען קומט צון אײנער אַזאַ :
אַזאַ זיס טאַנדײטנער ווי דאָס לעבן,
יענע בריק שפּילט שעמעוודיק און צופֿעליק
מיט אַ פּאָר אומבאַהאָלפֿענע אַקאָרדן
די באַנאַלע קאָמעדיע פֿאַרלאָזנקײט…

און מען דאַרף פֿאַרבײַגײן מיט צאַרטקײט
לעבן די צוואָנציק סענע־בריקן :
ווי זײ וואָלטן זײַן דאָס לעבן…

צו פֿיל איז כּסדר דאָס לעבן…
און מען מוז זיך צון אים אומקערן :
צו דער צינאָבער־שיף מיט סאַרדינען
צו אולטראַמאַרין־טײַכער און צו מענטשן…
…בלױז אַ שאָד די פֿאַרלױרענע צײַט…

אין : דבֿורה פֿאָגעל, מאַנעקינען : לידער, וואַרשע – לעמבערג, צושטײַער, 1934, זז׳ 54 – 55

La ballade de la Seine

Le brouillard était de tendre velours,
le bleu brouillard parisien —
était comme un boulevard :
de la grande ville de Paris un bleu bandage.

Et le paysage de la Seine était une carte postale
avec une rouge péniche sentimentale
et un fleuve bleu outremer.
Oh, d’où sort soudain un bateau
mieux assorti à la mer
avec sa cargaison de sardines d’or !

Et un clochard à tignasse rousse mange un hareng
et le hareng est gris doux comme le ciel
dans ce paysage au bateau de cinabre.

Sur la Seine les ponts :
ponts pathétiques
et ponts sentimentaux
ponts au tragique geste d’une seule arche
et ponts de tristesses dentelées
dans le fer…

Jusqu’à ce que l’on arrive à celui-ci :
aussi mièvre et trivial que la vie,
ce pont joue d’un air timide et au hasard
en quelques accords maladroits
la banale comédie de l’abandon…

Et l’on doit passer avec délicatesse
devant les vingt ponts de la Seine
comme s’ils étaient la vie même…

La vie est toujours excessive…
Et l’on doit se retourner vers lui,
vers ce bateau de cinabre chargé de sardines
vers les fleuves outremer et vers les gens…
Dommage seulement pour le temps perdu…

Traduction du yiddish : Batia Baum

“Di balade fun dem Sene-taykh”, in Debora Vogel, Manekinen : lider, Varsovie – Lviv, Tsushtayer, 1934, pp. 54-55

שונד־באַלאַדע פּאַריז

און מען קאָן פֿאַרגעסן דעם קאָליר
דעם פֿאַסאָן און אַפֿילו דעם שטאָף
פֿון דײַנע קרעלן דײַנע קלײדער דײַנע בריקן
פּאַריז דו שטאָט פֿון בונט פֿאַרביקן שונד.

און פֿאַרגעסן קאָן מען דעם סאַמעט
פֿון טראָטואַרן און אַספֿאַלטן
פּאַריז בערלין שטאָקהאָלם
און שטעט וואָס איך האָב נישט געזען —

ווען מען װױנט אין אַ לאַנד
וואָס איז מיט פֿעלדער באַקלעפּט
וווּ שטעט זענען ווי פֿעלדער
פֿון לאַגגווײַל געלן און לילאַ קאַרטאָפֿל…

אָ, קאַרטאָפֿל־בלומען שמעקן זיס און צאַרט
ווען ס’בלענדט נישט קײן האָריזאָנט
מיט פּראָספּעקטן פֿון שטאָטישע מזלות…

אָבער ערגעץ וווּ זענען פֿאַראַנען שטעט שנעלע
וווּ קלעפּיקע מעטראָס
קאָנען זײַן ווי טײטלען זיסע
און ווי לײַוונט קילנדיקע ווײַסע.

און מען בענקט צו דער שטאָט וווּ מענטשן
ווערן זײער מיד און גליקלעך

פֿון קלעפּיקע מעטראָס און אַספֿאַלטן
פֿון טויזנט קאָלירטע געשטאַלטן
שטאָפֿן און מענטשן און בריקן
איבער דער גרינער סענע.

אין : דבֿורה פֿאָגעל, מאַנעקינען : לידער, וואַרשע – לעמבערג, צושטײַער, 1934, זז׳ 56 – 57

Ballade à l’eau de rose de Paris

Et l’on peut oublier la couleur
la façon et même la matière
de tes perles, tes robes, tes ponts,
Paris, ville bariolée de pacotille.

Et oublier aussi le velours
de vos trottoirs et asphaltes
Paris Berlin Stockholm
et autres villes que je n’ai pas vues —

quand on demeure dans un pays
qui est tapissé de champs,
où les villes sont comme des champs
de jaune ennui et pommes de terre violettes…

Oh, les fleurs de pommes de terre exhalent de suaves effluves
lorsque n’éblouit aucun horizon
aux perspectives de destins citadins…

Mais quelque part ailleurs il existe des villes rapides
où des métros poisseux
peuvent être comme de douces dattes
et comme de fraîche toile blanche.

Et l’on se languit de la ville où les gens
deviennent très fatigués et heureux
des poisseux métros et asphaltes
et des mille formes colorées
matières et hommes et ponts
sur la verte coulée de la Seine.

Traduction du yiddish : Batia Baum

“Shund-balade Pariz”, in Debora Vogel, Manekinen : lider, Varsovie – Lviv, Tsushtayer, 1934, pp. 56-57

בענקלעך אױף שאַמפּעליזע

אױף פּלאַס דע לאַ קאָנקאָרד אין פּאַריז
טאַנצן אױטאַס אַ מעכאַנישן באַלעט
אַרום אַ סטעליע פֿון קילן גלאָז.

אױף אַלע פּלאַץ־שטערן פֿון פּאַריז
אָפּעראַ עטאָאַל מאַדעלען
גײט אַ ים מיט שטאָלערנע אויטאָ־כוואַליעס
דער באַלטישער גראָער ים פֿון פּאַריז.
אין בולוואַרן אָבער גײען טײַכער פֿון אױטאָס.

דער בולװאַר פֿון שאַמפּעליזע איז װי אַ שטאָט
און דער צװאָנציקסטער גאָרן פֿון בולװאַר
איז אַ שטאָט פֿון קאַלטן נעאָן.
נעבן שאַמפּעליזע פֿליסט די סענע
די סענע איז פֿון עלאַסטישן שטאָל
די סענע איז װי אַ טראַגישער באַשלוס.

איבער שאַמפּעליזע פֿליסט קאַלטער נעאָן
אין שאַמפּעליזע פֿליסן אױטאָס
שטײען פּלוצים קרומע צאַרטע בענקלעך
פֿון נאַסן נעפּל
פֿון לופֿט בלאָער און פֿון שטרױ געלן
אַ, דאָ קאָן מען מיד װערן װי אַ בױם.

קאָרידאָרן פֿון בלאָער לופֿט און נעפּל
בענקלעך פֿון בלאָער לופֿט און נעפּל
און מער גאָרנישט
שטיקער לעבן האָבן זיך פֿאַרפּלאָנטערט
אין בענקלעך פֿון בלאָען נעפּל
אױף די בילדער פֿון מאָלער אַנענקאָף.

דאָס לעבן איז אַ צאַרט פֿאַרבײַגײן
איבער בלאָע קאַרידאָרן פֿון אַנענקאָף
איבער שטאָלערנע שאַמפּעליזישע פֿעלדער
מיט שטיקער מידע נשמות
צוגעקלעפּטע צו שטרױענע בענקלעך.

צום אָפּװישן צאַרט איז דאָס לעבן
אין נעפּלענע בענקלעך
אין שטאָלערנע אױטאָ־מושלען
מען דאַרף צאַרט באַרירן קילע נעאָן־רעקלאַמעס
און דאָס לעבן.

אין : דבֿורה פֿאָגעל, מאַנעקינען : לידער, וואַרשע – לעמבערג, צושטײַער, 1934, זז׳ 58 – 59

Chaises sur les Champs-Élysées

Sur la place de la Concorde à Paris
les autos dansent un ballet mécanique
autour d’une stèle de verre frais.

Sur toutes les places étoiles de Paris
Opéra Étoile Madeleine
déferle une mer aux vagues d’autos d’acier,
la grise mer baltique de Paris.
Mais sur les boulevards coulent des fleuves d’autos.

L’avenue des Champs-Élysées est comme une ville
et le vingtième étage de l’avenue
est une ville de froid néon.
Près des Champs-Élysées coule la Seine
la Seine est d’acier élastique
la Seine est comme une tragique décision.

Au-dessus des Champs-Élysées coule un froid néon
sur les Champs-Élysées coule un flot d’autos,
soudain sont plantées là de délicates chaises tortueuses
de brouillard humide
d’air bleu et de paille jaune,
oh, ici on peut être las comme un arbre.

Couloirs d’air et de brouillard bleu
chaises d’air et de brouillard bleu
et rien de plus,
des pans de vie se sont embrouillés
dans les chaises de brouillard bleu
sur les tableaux du peintre Annenkoff.

La vie est un délicat passage
par les couloirs bleus d’Annenkoff
par les Élyséens champs d’acier
avec des pans d’âmes lasses
collés sur des chaises de paille.

La vie s’efface délicatement
dans des chaises de brouillard,
dans des autos coquillages d’acier,
on doit toucher délicatement les froides réclames de néon
et la vie.

Traduction du yiddish : Batia Baum

“Benklekh oyf Shampelize”, in Debora Vogel, Manekinen : lider, Varsovie – Lviv, Tsushtayer, 1934, pp. 58-59

Elkhonen Vogler

אלחנן וואָגלער

לידער פֿון דער סען

א

— סילװוּפּלעי, דע װען רוזש —
װינקט אַ האַר דעם גאַרסאָן,
און אַ מײדלשער קוש
הױכט אין קאַפֿע דיפּאָן.

אױף זײַן אָרעם פֿאַרגײט
איר אַלבאַסטער דעקאָלט,
דורך ברעזענטענער קלײד
איר האַרץ קלינגט װי גאָלד.

אין די אָװנטן פֿריִע
זי צינדט אָן בײַ איר יונג
די װײַניקע שקיעה
אין זײַן אױג מיט איר צונג.

באַפֿליגלט פֿון פּיערן
די פֿרױ אין בערעט
צינדט אָן אױך די שטערן
מיט איר סיגאַרעט.

מאָנאַ־ליזאַ דערװאַכט —
פֿון איר שטײנערנער ראַם,
עס טױכט אױף די נאַכט
איבער דעם נאָטרדאַם.

ב

אָן אַ הײם, אָן אַ לאַנד,
אין טראַקטירן פֿון רױך,
מיט אַ שטעקן אין האַנט
קומט אַ װאַנדערער אױך.

פֿאַרשלאָסן זײַן ליפּ איז,
אין סוד פֿון זײַן בליק
פֿאַרװיגן צװײ ליפּעס
זײַן פֿאָלק אױף אַ שטריק.

די קװאַלן פֿון שלאַכט
אין זײַן כּוס ברױזן פֿול,
און די אײביקע נאַכט
פֿון זײַן הײם איז דער גבֿול.

זײַן ליד װעט זי הערן
אין רױש פֿון װיליִע
און איבער זײַן שטערן
דער הימל רײַסט קריעה.

די ערד נאָר באַהאַלט
אין אַלע פֿיר עקן,
דעם אױסגעהאַקט װאַלד, —
װאָס קרעכצט אין זײַן שטעקן.

ג

אַ פֿױגל אַ מידער
זײַן נעסט האָט פֿאַרלאָזן,
געלאָזט זײַנע ברידער
אין פּלײן אונטער גראָזן.

די זילבערנע קװאַלן,
די לאָנקעס און סעדער,
װאָס ער האָט מיט שטראַלן
געצײכנט פֿון פֿעדער.

די טײַכן פֿון חיות,
די היגלען פֿון זשװיר,
װאָס ער האָט מיט שקיעות
געמאָלט אױף פּאַפּיר.

די ליטװישע טראַקטן
און פֿעלדער מיט זאַנגען
זיך װיגן אין טאַקטן
פֿון פֿױגלס געזאַנגען.

נאָר ס’ליד, װאָס ער שפּינט
מיט די שליאַכן פֿון װאַנדלען,
װעט דעם זינגער אין װינט
אין אַ בעטלער פֿאַרװאַנדלען.

איבער טײַכן פֿון פּרת,
פֿױגל אײנזאַמער, הױך !
נאָר נישט נידער צום שלאָס
פֿון דער מערבֿ־זון אױך.

עס לױערט אַ נשר
אױף באַרג פֿון איר ברוסט,
און ס’פֿינקלט איר כּתר
אין ים פֿון איר לוסט.

און ראָבן פֿאַרצוקן
די אָרעמע שװאַלב,
װאָס טוט זיך נישט בוקן
פֿאַר איר גאָלדענער קאַלב.

צו דעם שטערנסאָד שטראַל,
גרױער אָבֿל, און גלױב
אין דײַן ליד, און נישט פֿאַל
פֿאַר דער זונה אין שטױב.

אין בליץ פֿון איר טורעם
דײַנע פֿליגל צעברעך,
די ברידערס יסורים
מיט זינד נישט פֿאַרשװעך !

ה
װער ס’מעסט די מעת־לעתן
מיט װענוסעס אָרעם,
אין שױס פֿון לוטעסיען —
דער חלום װערט װאָר אים.

דורך פֿעלדער, װאָס גרינען,
פֿילט די ערד, װוּ ער טרעט,
אין רױך פֿון באַגינען,
דעם חורבן פֿון שטעט.

װער ס’פֿאַרמאָגט נישט קײן פֿרױ,
נידערט שטום צו דער סען,
זײַן קאָפּ, װאָס װערט גרױ,
אין איר טרער װיל ער זען.

װער ס’פֿאַרמאָגט נישט קײן דאַך,
רױשט זי אױס מיט אַ װעל
פֿון זײַן עצבֿות די שפּראַך
דעם בולװאַר סען־מישעל.

פֿאַר די װאַגאַבונדן
אַ מוטער זי איז,
און לעשט אױס די װוּנדן
פֿון װאַנדערערס פֿיס.

ו
װער עס בלאָנקט אין דער פֿרעמד
װי אַ הונט אָן אַ צױג,
װאַשט די סען אים אַ העמד.
אינעם ליכט פֿון איר אױג.

טױכט אױף פֿון די ברעגעס
אױף גאָלדענע שטיגן
און מורמלט עלעגיעס
דעם גאַסט דעם נישט־היגן.

זי פֿליסטערט דורך תּפֿילות
אַ סוד אים אין אױער,
ס’באַלױכטן צװײ ליליעס
איר בלוזע דער בלױער :

— דײַן געבעט כ’האָב דערהערט
זיפֿצעט זי אױף אַ פֿלײט —
אונטער ריגלען מיט ערד,
װאָס אונדז האָבן צעשײדט.

אין איר תּהום די געשטאַלט
װי די זון איז פֿאַרגאַנגען —
און כּורעים ער פֿאַלט
אירע אַפּלען דערלאַנגען.

ז
װער ס’מעסט די מעת־לעתן
מיט אײביקײטס אָרעם,
אין שױס פֿון לוטעסיען —
דער חלום װערט װאָר אים.

די װענט פֿון זײַן חדר
פֿאַרשטײנערטע האָרכן
פֿון כװאַליקע קלײדער
דאָס זײַדענע שאָרכן.

דאָס פּנים פֿאַרשטעלט
מיט אַ טיול זײַן באַשערטע,
און די דעמערונג קװעלט
פֿון איר אױג דאָס פֿאַרטרערטע.

דורך אָפּגרונט פֿון שפּיגל
אין חלל זי שטאַרט,
פֿאַרהילט מיט איר פֿליגל
דאָס האַרץ פֿון מאָנמאַרט.

די סאַפֿירענע בראָש
אױף איר ברוסט קרעכצעט שװער,
און די װײען פֿון חצות
שלאָגט אױס דער סאַקרע־קער.

ח
דער הײליקער פּאַסטער
דאָס פּאָר װיל פֿאַרװיגן,
אױף גלאָקן פֿאַרפֿאַסט ער
אַ חתונה־ניגון.

זײער מאָלצײַט — באַגעט
בענטשט עס דער סאַקרע־קער,
און צעשפּרײט מיט געבעט
די פֿיר אײלן פֿון גר.

דעם פּאָר אַ מתּנה
פֿון דאַך טראָגט אַ קאַץ,
לוטעסיעס לבֿנה —
די גאָלדענע טאַץ.

די נאַכט אין אַבֿלות,
געקרױנט פֿון באָדלערן,
װעבט אױס אינעם תּכלת
זײַן תּפֿילה פֿון שטערן.

זי נידערט פֿון רױמען
און שימער מיט שטראַלן,
אין טאַץ נעמען שױמען
מיט װײַן צװײ באָקאַלן.

ט
דער מאָרגן נעמט העלן.
פֿון סענס בלױע טריט
עס רױשן די װעלן
אין װאַנדערערס ליד.

דורך געסלעך מאָנמאַרטער
ביז דעם סען־מישעל
איר פֿינגער דער צאַרטער
פֿליסט אױף װיאָלאָנטשעל.

ער זױגט מיט די ליפּן
דעם כּוס פֿון זײַן ליבער,
פֿון דנאָ הייבט אָן כליפּען
זײַן אָרעמער ציבור.

װאָס װאַנדערט פֿון רײַסן
ביז דעם פּער־לאַשעז,
און דאַנטע אין װײַסן
באַהױכט אים מיט בעז.

זײַן קאָפּ גרױט אין בעכער
פֿון סען, װאָס צערינט,
און איבער די דעכער
זינגט קדיש דער װינט.

י
װער ס’מעסט די מעת־לעתן
מיט שפּיל פֿון קלעזמאָרים,
אין שױס פֿון לוטעסיען —
דער חלום װערט װאָר אים.

אױף איר האַנט, װאָס איז װײַס,
דרימלען טײַבעלעך צװײ,
זײער הימלשער קרײַז
טוט דעם װאַנדערער װײ.

בײַ דער מוטער פֿון אײ
גײט די זון אױף פֿון קלעם
איבער שאַנז־עליזײ,
נאָר זי װײסט נישט פֿון דעם.

און איר אָדלער, װאָס הױכט
צו דעם שער־עטואַל,
האָט מיט פּערל באַהױכט
די נאַכט אױף פּיגאַל.

נאָר די סען, װאָס איז אױף,
אױף איר האַרף טוט אַ שפּיל,
און פֿון ליד אירס בלױט אױף
דער באַגין אױף באַסטיל.

יא
די גלאָקן צעקלינגען
די טעג פֿון מאַדלען.
די נאַכט טוט אָן רינגען
פֿון גינגאָלד דער סען.

זי האָט עס געשליפֿן
פֿאַר דער יפֿת־תּואר,
װאָס מעסט אױס די טיפֿן
פֿון װאַנדערערס טרױער.

די טײַבעלעך ברומען
בײַם פּאַסטער אין פּאָלע,
פֿון אָבֿל דעם שטומען
ער קלינגט אױס די דאָליע.

ס’קלינגט דער סאַקרע־קער
פֿונעם גר, װעלכער קניט
פֿאַרן שפּיגל — איר טרער, —
װאָס פֿלײצט פֿון זײַן סופֿיט.

די קאַץ נאָר זיך טוליעט
צום װאַנדערערס שױס,
אױף טאַץ אירס זי הוליעט:
— די מעשׂה איז אױס.

אין : אלחנן וואָגלער, פֿרילינג אויפֿן טראַקט : לידער און פּאָעמען, פּאַריז, פֿאַרבאַנד פֿון די װילנער אין פֿראַנקרײַך, 1954, זז׳ 176 – 186

“Lider fun der Sen”, in Elkhonen Vogler, Friling oyfn trakt : lider un poemen, Paris, Farband fun di Vilner in Frankraykh, 1954, pp. 176

Leyzer Volf

לייזער וואָלף

דאָס איז פּאַריז

צי ווייסטו וואָס דאָס איז ? —
הוגאָ אויף אַ קאַרניז,
און אויפֿן טורעם הויך
אַ נאַקעט הייסער בויך ;
אין גאָרטן אויף אַ באַנק —
אַ פּאָרל געל און שלאַנק.
ס׳איז קיל. זיי קושן זיך.
מיט לעכער פֿול די שיך.
צי ווייסטו וואָס דאָס איז ? —
דאָס איז, מאַדאַם, פּאַריז.

און אונטן ליגט דאָס פֿאָלק
געהויקערט בײַ דער סען.
פֿון ווײַטן אויפֿן ים —
דער קאַלטער דזשענטלמען.
דער אָוונט אין קאַפֿע,
די קאַסע בײַם ראַנטיע,
די לוסט אין קאַבאַרע
און דער טויט, מעסיע…

צי ווייסטו וואָס דאָס איז ? —
די בירגער כאַפּן פֿיש.
די מוטער איז געשענדט,
דער מאַן אין פּאַרלאַמענט,
די טאָכטער איז בײַ אים
פֿאַרקויפֿט פֿאַר צען סאַנטים,
דער זון איז ראַדיקאַל
און ער שטודירט לאַסאַל —
צי ווייסטו וואָס דאָס איז ? —
דאָס איז, מעסיע, פּאַריז.

און אונטן ליגט דאָס פֿאָלק
און האָט ניט קיין שום שאַנס.
עס בליט דער אַפּעלסין
אין דער פּראָווינץ פּראָוואַנס ;
עס פֿוילן אויף די מערק
די פֿרוי און דער אָראַנזש.
די שאַרפֿזיניקע ווערק —
פֿון אַ פֿאַרשפּילטער וועלט.
און דאָס געלט, דאָס געלט
איז בלויז אין באַנק דע פֿראַנס.

צי ווייסטו וואָס דאָס איז ? —
אַ פֿאַרבן־פּאַראַדיז.
די קינסטלער אויף דער גאַס,
די זון אין אַ גאַראַזש,
און די פּאָעזיע — קאַלט
צעשטראַלט אויף דעם אַספֿאַלט.
די געסלעך זײַנען שמאָל
די פֿעלקער — אָן אַ צאָל, —
צי ווייסטו וואָס דאָס איז ? —
דאָס איז, מאָן קער, פּאַריז.

און אונטן ליגט דאָס פֿאָלק
צעטראָטן און אַנטציקט,
געאָרעמט און פֿאַרוויגט.
ס׳איז נאַכט. די תּאווה צאָלט
די ליבע אין לאַמאַנש.
דער קעלנער בעט אַוואַנס.
די אַרבעט אין מעטראָ
הייבט אויף די פֿאָן פֿון פֿלאַם.
עס שלאָגט די לעצטע שעה,
מאַדאַם !

אין : לייזער וואָלף, לידער, ניו־יאָרק, אַלוועלטלעכער ייִדישער קולטור־קאָנגרעס, 1955, זז׳ 69 – 70

“Dos iz Pariz”, in Leyzer Volf, Lider, New York, Alveltlekher yidisher kultur-kongres, 1955, pp. 69-70

Avrom Zak

אַבֿרהם זאַק

פּאַריזער מאָטיוון

1. אויף שטילן סען…

אױף שטילן סען פֿאַרחלומט שװימט דאָס בלױע שיפֿל,
װי אַ לונאַטיקער, װאָס בלאָנדזשעט אום פֿאַרטראַכט.
אין טיפֿקײט — פֿײַערן, װי גאָלדענע חלומות.
פֿון בײדע ברעגעס שאַלט און רױשט : פּאַריזשער נאַכט !

עס גליטשט דאָס שיפֿל זיך דורך טונקלקײט פֿון בריקן.
פֿון אױבן װאַרפֿט מיט שטראַלן אַלעקסאַנדער־בריק.
סען־קלו. אַ מינאַרעט. אָט פֿינסטערט װאַלד בולאָנער.
עס שװעבן אױפֿן ברעג די אױטאָס הין־צוריק.

אױף שטילן סען פֿאַרחלומט שװימט דאָס בלױע שיפֿל,
און ערגעץ בלײַבט עס שטײן — אַ רױשיקע קאַפֿײ.
אַ דזשאַז, און װײַן, און טענץ… צעהוליעטע געמיטער.
ציגײַנער־קינסטלער, צי אַפּאַשן — כ’בלײַב מיט זײ !

2. העי גאַרסאָן…

העי גאַרסאָן ! צװײ װײַן פֿאַר מיר און פֿאַר מײַן דאַמע.
העלער, ראָזער זאָל צעפֿלאַמען זיך די לוסט !
שיכּור בין איך אין דער שטאָט פֿון טױזנט פֿרײדן, —
כ’האָב נאָך פֿון אַ פֿרײד אַזעלכער נישט געװוּסט.

ס׳ברױזט די פֿרײד פֿון בונט צעפֿלאַקערטע בולװאַרן.
ס׳זינגט און יובלט יום־טובֿדיק פּאַריזשער נאַכט.
ס׳רױמט מײַן דאַמע מיר : „שערי“ און קושט אין אױער,
און זי האָט די לוסט אין מיר אַרײַנגעלאַכט.

העי גאַרסאָן ! צװײ װײַן ! שױן װידער לער די גלעזלעך.
ס׳גאַרט פֿאַרטרינקען זיך מײַן צפֿונדיק געמיט.
הײַנט, מײַן דאַמע, טרינקען מיר ביז גרױ באַגינען,
ביז פֿײַערן מאָנמאַרטערס בלאַס און מיד — —

3. ווערסײַ

די הערשער ליגן אין מוזײען,
אין סאַרקאָפֿאַגן שטאַר און שטום ;
אין טױטן מאַרמאָר גאַנצע רײען
זײ רינגלען דאָ די װענט אַרום.

די לודװיקס־קײט, צי באָנאַפּאַרטע —
נאָך װעמען שאַנד, נאָך װעמען לױב… —
די זין פֿון מאַרס און פֿון אַסטאַרטע.
עס רוט אױף אַלץ פֿון צײַט דער שטױב.

אין לײַװנטס פֿון רובענס געבליבן
די קרױנען און די ריטערשװערד.
עס האָט די צײַט שױן אַלץ פֿאַרריבן,
דעם עבֿר נאָר דאָס אַלץ געהערט.

מען קומט דאָ איצטער װי פּילגרימען
פֿון יעדן פֿאָלק, פֿון יעדן לאַנד.
איצט הערט מען קלינגען פֿרײַהײטס־שטימען.
ס׳איז סצעפּטער — ראָסט און טױט זײַן האַנט…

איצט טרעט דאָס פֿאָלק אין שלאָסאַלײען.
די סטאַװן ליגן שטום צעשפּרײט.
עס ציִען מענטשן, מענטשן גײען.
עס קומט אַ דור, אַ דור פֿאַרגײט.

פּאַריז, 1929

אין : אַבֿרהם זאַק, יאָרן אין וואַנדער : לידער און פּאָעמען, בוענאָס־אײַרעס, צענטראַל־פֿאַרבאַנד פֿון פּוילישע ייִדן אין אַרגענטינע, 1949, זז׳ 203 – 205

“Parizer motivn” : “1. Oyf shtiln Sen…”, “2. Hey, garson…”, “3. Versay”, in Avrom Zak, Yorn in vander : lider un poemen, Buenos Aires, Tsentral-Farband fun poylishe Yidn in Argentine, 1949, pp. 203-205

די שטאָט פֿון טױזנט חנען

1. אַ יום־טובֿ אײביקער

פּאַריז ! פּאַריז ! אַ יום־טובֿ אײביקער אױף דײַנע גאַסן.
עס וואַרפֿט דײַן אייפֿל־טורעם פֿאַקעלן אין יעדער נאַכט.
ביסט אייביק יונג, ביסט שפּילעװדיק װי אַ צעבליטע יונגפֿרױ,
דאָס יונגע לעבן זינגט פֿון דיר אַרױס, עס זינגט און לאַכט.

ביסט פֿרײַ אַזױ, אָן זאָרג, װי דײַנע פֿופֿציק טױזנט קינסטלערס,
װאָס האָבן דיך פֿאַראײביקט טרײַ אין רײץ פֿון בלױען סען.
די פֿרײַהײט שרײַט אַרױס פֿון דײַנע קנײַפּעס און טאַװערנעס.
זי שרײַט פֿאַר נאַכט פֿון אונטער ערד — פֿון מעטראָפּאָליטען.

פֿאַר נאַכט פֿון אונטער ערד. . . דאָס קערן זיך אַהײם אום
די מאַסן פֿון פֿאַבריקן, װוּ די קױמענס שפּײַען רױך.
פֿון זעלבע הענט מאַזאָליעטע געפֿאַלן דײַן באַסטיליע ;
פֿון זעלבע הענט אַ פֿרײַהײטזײַל איז אױפֿגעהױבן הױך.

די שטאָט פֿון פֿרײַהײט ניט נאָר פֿאַר נשמה — אױך פֿאַר קערפּער !
געפֿילן װערן קנעכטיש נישט דערשטיקט אין דיר, פּאַריז !
עס זײען דײַנע טעכטער לוסט, װי אין אַ פֿעסט פֿון באַקכוס,
זײ וואַרפֿן הויפֿנס פֿרײד אין דײַנע גאַסן, פֿרײַער ריז !

דו שטאָט, װוּ שפּיל און לײַכטקײט איז געמיש מיט טיפֿן ערנסט.
דו שטאָט פֿון „נאָטר דאַם“, פֿון „לוּװר“ און „פֿאָלי בערשער“.
אַפֿילו אױך די טױטע רוען אין פּאַלאַצלעך :
דײַן „פּער לאַשעז“ — אַ קונסטמוזײ ! איז קאַרג דאָס אױג אױף טרער.

עס איז אַ קונסטמוזיי אױך דײַן בית־עולם אױף מאָנמאַרטער,
װוּ אונטער פּליטעס שכנישע עס ליגן קריסט און ייִד.
ס׳הערשט שלום צװישן צלם און „פּה נטמן“ איבער טױטע.
אױך אונדזער הײַנריך הײַנע רוט דאָרט אין זײַן לעצטן פֿריד.

פּאַריז, 1929

2. אין פּאַרק מאָנסאָ

אין פּאַרק מאָנסאָ אין שאָטן פֿון די גרינע צווײַגן,
בײַם פּיאַנאָ זיצט פֿאַרחלומט פֿרידעריק שאָפּען.
די שטאָט רױשט ערגעץ הינטער צױם, נאָר דאָ הערשט שווײַגן.
דאָ שװימט אַרױס אַ װעלט, װאָס איז אַ מאָל געװען…

דער לאָקנקאָפּ פֿאַרגאַפֿט צו אױסגעטרױמטע ברעגעס,
ס׳קוקט מיטלאַלטערלעך דער דיקלעכער זשאַבאָ.
אין סורדוט, נעט און שמאָל, װי אױף אַ צױבער־פּעגאַז
אין הײליק־שעפֿערישער, דעמערדיקער שעה.

עס זיצט אַזױ דער מאַן מיט האַלב פֿאַרמאַכטע אױגן,
די פֿינגער פֿאַלן צו קלאַװישן מיט באַריר, —
און ס׳האָבן כּישופֿן אין הימלען זיך צעפֿלױגן
פֿון איבער װײַסן, קאַלטן, מאָרמאָרנעם קלאַװיר.

נאָקטורן . . . פּאָלאָנעז . . . אַנדאַנטע פֿליסן קלאַנגען,
זײ פֿליסן פֿון אַ ווײַטער, חלומפֿולער װעלט . . .
אַ יונגפֿרױ זינקט פֿאַר אים, פֿון כּישופֿן געפֿאַנגען — —
אין פּאַרק מאָנסאָ, אין גרינעם צװײַגיקן געצעלט — —

פאַריז, 1951

3. אױף פּלאַץ מאַלזהערב

אױף פּלאַץ מאַלזהערב, אין רינג פֿון קלײנע, גרינע סקװערלעך
אַ דרײַלינג פּראַוועט אייביקײט אין בראָנדז און שטיין :
דער טאַטע און דער זון — די בײדע אַלעקסאַנדערס, —
און זי, די קינסטלערין בערנאַר, אין קלוגן עלטער־חן.

די גרױסע סאַרע שפּילט איר לעצטע ראָל אָן גרים שױן.
איר צושױער איז איצט די גאַנצע װעלט אַרום.
עס טױשן „בינע־שטערן“ זיך, רעפּערטואַרן —
דאָך קניִען די פּאַריזער נאָך פֿאַר סאַרעס רום.

און װער עס גײט פֿאַרבײַ, און װער עס קומט אַהערצו
פֿון יענער קנײַפּעקונסט פּערװערזער אױף פּיגאַל —
בלײַבט שטײן אין טיפֿן ערנסט, שטיל װי אַ בעל־תּשובה,
אַן אַנדער בינע טוט אַ בלענד, אַן אַנדער זאַל. . .

און זײ, די פֿערער־ריטערס אױף די פּיעדעסטאַלן —
דיומאַ : דער גרױסער טאַטע און דער גרױסער זון !*
זײ וואַכן איבער פֿאָלק און לעבן מיט געשיכטע,
און וועקן אַלעמען צו שײנקײט און צו זון. . .

עס דוכט, זײ רעדן : ס׳מײַדן קריגן און רעוואָלטן. . .
עס טױשן ראָלן זיך און העלדן. . . לינקס און רעכטס. . .
דאָך אײביק איז פֿון גײַסט די שײנקײט — פֿאָליקס פֿאַרמעגן ! —
טאָ היט עס, דורות, אָפּ פֿון אַל דאָס שלעכטס. . .

און ס׳דוכט, עס בלאָנדזשען אום דאָ ביידנס טרײַע העלדן —
די משקעטערן דרײַ, דער טראַגיש שיינער קין.
און ס׳קומט פֿון מאָנמאַרטר־קבֿר די קאַמעליען־דאַמע
אע שלוכצט און פֿאַלט בײַם פּיעדעסטאַל אין בײמערגרין.

אױף פּלאַץ מאַלזהערב, אין רינג פֿון קלײנע, גרינע סקװערלעך . . .

פּאַריז, 1951

* אױפֿן זעלביקן פּלאַץ איז אױך געשטאַנען אַ דענקמאָל פֿון אַלעקסאַנדער דיומאַ
דעם זיידן — אַ גענעראַל. אָבער זײַן בראָנדזפֿיגור האָבן די דײַטשישע װאַנדאַלן איבערגעגאָסן אין אַמוניציע.

4. אױף די „גרױסע בולװאַרן“

בײַ נאַכט אױף די „גרױסע בולװאַרן“.
עס לאָקן קאַפֿייען און באַרן.

און טױזנטער שטראָמען געזיכטער
אין בלענד פֿון נעאָניקע ליכטער.

אין אַלערלײ פֿאַרבן די פֿרױען :
אין שװאַרצן, אין רױטן, אין בלױען.

זײ שלײַכן, פֿאַרשפּרײטנדיק דופֿטן.
געלעכטערס פֿאַרקלינגען אין לופֿטן.

און מענער פֿון אַלע קאָלירן, —
ציװיל און אַרמײ־אָפֿיצירן, —

אי װײַסע, אי שװאַרצע, אי ברױנע —
געאָרעמט מיט כּלה, צי זונה.

דוכט : ערגעץ אַ יום־טובֿ פֿאַראַנען,
װוּ אַלע זיך ציִען און שפּאַנען.

— — — — — — — — — — — —

בײַ נאַכט גײסטו אױך אין די שטראָמען,
פֿאַרלױרן אין מענטשישע תּהומען.

מײנסט : ע מ ע צ ן װעסטו געפֿינען,
װאָס נאָנט אין דײַן האַרץ און דײַן זינען ;

מיט י ע נ ע ם דײַן עלנט דערטרינקען. . .
נאָר בליקן, נאָר פֿרעכע דיר װינקען

פֿון זונות אױף די טראָטואַרן. . . —
בײַ נאַכט אױף די „גרױסע בולװאַרן“.

אַפֿילו בײַ קירך פֿון מאַדלענע —
אױך דאָ װינקט דיר אײנע פֿון יענע.

די זײַלן פֿון טעמפּל פֿון פֿרומען,
זיי קוקן זיך צו און זײ שטומען.

— — — — — — — — — — — —

בײַ נאַכט אױף די „גרױסע בולװאַרן“ —
דו קענסט נישט דײַן אײנזאַמקײט נאַרן.

דײַן עלנט װעט יאָגן דיך, טרײַבן —
אַלײן װעסטו תּמיד פֿאַרבלײַבן — — —

פּאַריז, 1951

5. אַלט־פּאַריז

אױף געסלעך װײַטע פֿון מאָנמאַרטר.
גײסט באַרג־אַרױף און באַרג־אַראָפּ.
ס׳איז דאָרפֿיש, שטעטלדיק. אָט זעסטו
אַ מײדל אױך נאָך מיט אַ צאָפּ.

ס׳איז זונטיק. אױף אַ װאַנט אַ הױכער
אַפֿישן װעגן טענץ און שפּיל ;
אַ „בודע“ װי פֿון קונצן־מאַכערס,
און אױבן פֿליגל פֿון אַ מיל.

שטײַגסט העכער, העכער. הײַזקעס אַלטע.
ס׳איז יעדע קראָם — „סאַלאָן דע ל׳אַרט“.
פּאָרטרעטן, שאַרזשן, אַקװאַרעלן,
און בראָנדז, און גיפּס — פֿון יעדער אַרט.

אַ מאַרק געגליכן צו אַ שלאָס־מם.
אַרום — טאַװערנעס. פֿול, געדיכט.
דער מאַרק איז פֿול מיט מאַרמאָר־טישלעך.
די אױגוסט־זון באַגילדט מיט ליכט.

עס רױטלט זיך „װען רוזש“ אױף טישלעך.
דאָס קינסטלער־פֿאָלק זיך אַמוזירט
מיט „מוזעס“ אָדער מיט „מאָדעלקעס“.
װער ס׳קיבעצט, װער עס ראָמאַנסירט.

אָט צײכנט װער אױף אַ סערװעטקע
(אַ מאָלער נאָך מיט לאַנגע האָר),
און אָט אַ זקן זינגט אַן אַריע —
כאָטש אָן דער שטים, ער נעמט מאַזשאָר.

און יונגוואַרג אַפּלאָדירט דעם זקן,
וואָס האָט אַ מאָל געגלאַנצט מיט רום.
איין פֿרייד פֿאַראײניקט זײ צוזאַמען —
די יונגע, אַלטע פֿון אַרום.

גײסט העכער. ס׳בלאַנקט די „סאַקר קער“-קירך
מיט מינאַרעטן שטאָלץ און הױך.
אין טאָל — פּאַריז מיט זײַנע טורעמס,
די ברעגן ווײַט אין בלױען רױך.

פּאַריז, 1929

6. מאָנמאַרטר בײַ נאַכט

גאַסן קליינע, שמאָלע.
ס׳פֿלאַמען בונט קאַפֿײען.
מיידלעך אױף די ראָגן
אױסגשמינקטע שטייען.

פּראַלט דער דזשאַז אין גאַסן,
רײַסט זיך פֿון טאַווערנעס.
דאָ און דאָרט בײַ טירן
רויטלען זיך לאַמטערנעס.

דרייען זיך שיכּורים,
ווי אויף שטריק זיי גייען ;
קומען צו די מיידלעך,
לאָקן אין קאַפֿייען.

קלאַפּן מענער־זױלן,
בלאַנקען מײדל־זאָקן.
גענעצן װוּ שוצלײַט
אין די קורצע ראָקן.

שװינדן זיי, די פּאָרלעך,
דאָרט אין י ע נ ע טירן,
און לאַמטערנעס רױטע
לאָקן און פֿאַרפֿירן.

שפּעט בײַ נאַכט. אַ פּוסטקײט.
ס׳שלאָפֿט דער מענטש פֿון זאָרגן.
נאָר אין יענע קנײַפּעס
רױשט עס ביז פֿרימאָרגן.

ס׳קומען ווײַסע, שוואַרצע ;
ס׳קומען יונגע, אַלטע.
נאַקעטקײט פּערװערזע.
ליפּן — שמינקע־קאַלטע.

גרימפּלט צו אַ פּיאַנאָ,
חייזעריק קלאַװישן.
און די „מאַדמאַזעלן“
טאַנצן שױן אױף טישן.

און בעתן טאַנצן
פֿאַנגט מען זײ, די „נאַרן“ :
װער עס שװינדט מיט װעמען
הינטער די קאָטאַרן.

און װען ס׳נעמט שױן גרױען,
װען עס קומט באַגינען —
שלעפּן זיך אױף גאַסן
שיכּורע אָן זינען.

פּאַדיז, 1929

7. אױף פּלאַץ האָטעל דע װיל

אױף פּלאַץ האָטעל דע װיל, אױף גרינעם טעפּיך פֿון גאַזאָן,
אַ מחנה טױבן פֿלאַטערן פֿון הױכקײטן אַראָפּ.
זײ ווייסן : ס׳וואַרטן קינדערלעך מיט אײגלעך הימל בלױ,
וואָס וואַרפֿן צו זײ ברעקעלעך — נו, טאַנצן זײ האָפּ־האָפּ.

זײ פּיקן מיט די שנאָבעלעך און זײַנען מלא פֿרײד :
װער זאָגט עס : „טײַבלעך קױלעט מען ?“ פֿאַרקערט, מען גיט זיי ברױט.
און ס׳פֿרייען זיך די קינדערלעד, די טײַבעלעך מיט זײ.
סײַ קינדערלעך, סײַ טײַבעלעך — זײ װײסן נישט פֿון טױט . . .

װישי, 1951

8. נאַכט אױף פּיגאַל

נאַכט אױף פּיגאַל. פֿון אַמורן
זינגט מען אין איטלעכן באַר.
פֿרױענקעפּ. שװאַרצע פֿריזורן.
ס׳טרינקט זיך אין ליכט דער בולוואַר.

ס׳רייצן, עס רופֿן נעאָנען,
זאָגן וואָס צו אין דער נאַכט.
פֿרױען אױף ראָגן דערמאָנען
נאַכט איז פֿאַר ליבע געמאַכט. . .

שטראָמט זי, די מענטשישע מאַסע —
ווײַסע, און שװאַרצע, און ברױן.
ס׳ווייס נישט פּאַריז פֿון קײן ראַסע —
ל י ב ע נאָר טראָגט דאָ די קרױן.

ליבע אין יעדער טאַװערנע,
ליבע אין יעטװעדן באַר.
קושט מען זיך בײַ אַ לאַמטערנע,
אָדער אין מיטן בולװאַר.

װינקען פֿון געסלעך האָטעלן,
טונקעלע געסלעך בײַם זײַט.
און פֿון זײַן הױכקײט, אין העלן,
קוקט „סאַקר קער“ פֿון דער װײַט.

קוקט זיך צו פֿרום, אַ פֿאַרטראַכטער
אונטן צו זינדיקער ערד.
רױשט דער פּיגאַל אַ צעלאַכטער :
ס׳איז אים די ליבע באַשערט.

פאַריז, 1951

9. דאָס „פּלעצל“

ס׳איז רי דע ראָזיע אַ מוזײ
פֿון ייִדן מיט פּיאות און בערד,
מיט מצות אַ קײַלעכדיק יאָר,
אַ ייִדיש, אַן עכטן, איר הערט.

מיט כּשרע װוּרשטן אַ שלל,
מיט קאַרפּן — די ייִדישע פֿיש !
מיט „אָדערקעס“ געלע פֿון גענדז —
צו „טשאָלנט” אױף שבת צום טיש.

מיט „אוליקעס“־הערינג, מיט יי״ש,
מיט קױלעטשן, לעקעכער, טאָרט —
צו שׂימחות : אַ חתונה, ברית,
צי אױך װען מען מאַכט נאָר אַ „װאָרט“.

פֿון קראָמען מיט בשׂמים זיך טראָגט
אַן אײדעלער, פֿײַנער גערוך ;
פֿון ערגעץ אַ שױפֿענצטער קוקט
אַ באָבעשעס טערקישע טוך.

דאָ־דאָרטן אַ „כּשר“ פֿאַרבעט
אין עסשטיבער ייִדישלעך־פֿרום ;
אַ רבֿ פֿון גאַליציע איר טרעפֿט,
ער גײט נאָך אין זאָקן אַרום.

אַ גלאַנציקער פֿילץ־קאַפּעלאַש
פֿאַרדעקט דעם רבנישן קאָפּ ;
די פּאָלעס צעקנעפּלט, צעשפּרײט,
די ציצית, זײ הענגען אַראָפּ.

איר טראַכט : איז עס ממש אַ רב ?
צי אפֿשר גאָר בלױז רעקװיזיט ?
די באָרד גאָר פֿון קליאָטשע געמאַכט ?
איז איצט דען נאָך דאָ אַזאַ ייִד ? . . .

אַ שמאָלע דאָס געסל און קורץ,
מיט שולכלעך, װוּ תּמיד ס׳איז לער.
מיט שטעקעלעך-ײִדן לרובֿ,
וואָס דרייען זיך אום הין און הער.

שדכנים און מעקלערס אַ סך :
מ׳דאַרף „מזונות” פֿאַר װײַב און פֿאַר קינד.
בלחש מען קױפֿט, מען פֿאַרקױפֿט —
עס בליט דאָ דער האַנדל מיט. . . װינט. . .

און גײט איר פֿאַרבײַ רי פּאַװע —
צו מינחה מען בעט אײַך אין שול :
אַ יאָרײַט. צום „מנין“ עס פֿעלט,
(יום־כּיפּור נאָר איז דאָרטן פֿול. . .).

אַ „קדושה“ איר כאַפּט דאָרט אַרײַן,
אַ מיצװה זיך כּשר פֿאַרדינט . . .
— — — — — — — — — — — —
דאָס „פּלעצל” — עס איז אַ מוזײ
פֿון ייִדישקײט אַלטער אַצינד.

װיטעל, 1952

10. אַדיע, פּאַריז !

אַדיע, פּאַריז ! מיר װעלן זיכער זען אַ מאָל זיך װידער.
מען קען דײַן שאַרם, דײַן צױבער קײן מאָל, קײן מאָל נישט פֿאַרגעסן.
ביסט װי אַ פֿרױ, װאָס טראָגט דעם רײץ אין אירע צאַרטע גלידער.
װערסט קײן מאָל זאַט מיט איר, זי װערט דיר קײן מאָל נישט דערעסן.

כ׳װעל תּמיד זען אין דמיון דײַנע געסלעך און בולוואַרן,
די שמאָלע באַרג־אַרױפֿן פֿון מאָנמאַרטער, דײַנע סקווערן.
די סענע־ברעגן, בריקן, בוקיניסטן, די קלאָשאַרן,
קאַפֿעען אין די נעכט, װאָס לעשן זיך גלײַך מיט די שטערן.

די גרינע פּאַרקן, די שאַטאָס, די דענקמעלער, מוזייען.
אַ שטאָט — אַ פֿאַרביקע געשיכטע פֿון צוויי טױזנט יאָרן !
רעװאָלטן, גיליאָטינעס. שטורעמס קומען און פֿאַרגײען,
און דו — פּאַריז ! — ביסט אייביק יונג, װי תּמיד נײַ געבאָרן.

ס׳איז קורץ דאָס לעבן — דאַרף מען קענען נעמען עס, געניסן.
ס’איז אַלץ פֿאַר דיר — די קונסט, מוזיק, די פֿרױ, דער ווײַן, די לידער !
דאָס לײַב איז עכט און שײן, װען פֿײַגנבלאַט אַראָפּגעריסן,
דער קערפּער זינגט די פֿולע פֿרייד דאַן אױס פֿון רמ״ח גלידער. . .

אַדיע, פּאַריז ! איך װעל צו דיר אַ מאָל נאָך װידער קומען.
מעג זײַן אַפֿילו נישט אין גלאַנץ דורך דײַן נצחון־טױער . . .
איך ווייס : רי דע ראָזיע, פּאַװע . . . מען וואַרט דאָרט נישט מיט בלומען. . .
ס׳איז אונדזער דלות ייִדישער . . . ס׳װאַרט אונדזער אַלטער טרױער. . .

אַטלאַנטישער אָקעאַן, סעפּטעמבער 1952

אין : אַבֿרהם זאַק, פֿון אַלע מײַנע יאָרן : אַנטאָלאָגיע פֿון מײַנע לידער און פּאָעמעס, בוענאָס־אײַרעס, אַלוועלטלעכער ייִדישער קולטור־קאָנגרעס, אַרגענטינער אָפּטייל, 1975, זז׳ 211 – 220

“Di shtot fun toyznt kheynen” : “1. A yontev eybiker”, “2. In Park Monso”, “3. Oyf Plats Malzherb”, “4. Oyf di ‘Groyse bulvarn'”, “5. Alt-Pariz”, “6. Monmartr bay nakht”, “7. Oyf Plats Hotel de Vil”, “8. Nakht oyf Pigal”, “9. Dos ‘Pletsl'”, “10. Adye, Pariz !”, in Avrom Zak, Fun ale mayne yorn : antologye fun mayne lider un poemes, Buenos Aires, Alveltlekher yidisher kultur-kongres, Argentiner opteyl, 1975, pp. 211-220

פּאַריזער רעפֿלעקסן

כ׳בין װידער אין דער אַלטער ליבער „שטאָט פֿון ליכטער“,
וואָס תּמיד איז זי אין זכּרון מײַנעם פֿריש.
איך זע זי אַלץ נאָך אין פֿאַרװאָרפֿענע מרחקים,
װען איך אַ מאָל אַן עבֿר־בלעטל טו אַ מיש.

איצט גײ איך װידער איבער גאַסן און בולװאַרן,
מאָנמאַרטערס שמאָלע געסלעך װי אַ מאָל געװען.
די קנײַפּעס ליכטיקע, דער סען און די קלאָשאַרן.
פּיגאַל. . . מעטראָ באַרבעס — און „אונדזער“ גי־פּאַטען. . .

די גי־פּאַטען־חבֿרים לאַנג אין װעלט צעפֿלױגן.
און דער און יענער שױן נישטאָ אַצינד בכלל. . .
כאָטש כ׳הער די זעלבע לידלעך דאָ פֿון קנײַפּעס גרעלע,
דאָך אומעטיק פֿאַר מיר אין איצטער דער פּיגאַל.

מיך לאָקט, מיך ציט אין די קאַפֿײען מאָנפּאַרנאַסער.
װי נעכטן ערשט געװען. װי תּמיד דאָ געדיכט.
אָט זיצט נאָך קינסטלער איקס ; אַ פֿרױ לעם אים עקסצענטריש
און איגרעק אױכעט דאָ — באַבערדלט דאָס געזיכט.

מען זופּט דאָ װײַן, אַפּעריטיװן ; מען באַרעדט זיך.
און פֿרױען האַלטן מיט דעם פּלױדער ווײַבלעך, צאַרט.
װער איז דאָ אױפֿן מאָנפּאַרנאַס איצט דער געזאַלבטער ?
מסתּמא יעדער די אומשטאַרביקײט דערװאַרט. . .

און כ׳בלאָנקע אױך אין שמאָלע געסלעך פֿונעם „פּלעצל“,
װוּ כּשר־ייִדישקײט פֿון קרעמלעך קוקט אַרױס.
דאָ שמעקט מיט שטעטל נאָך פֿון אומגעבראַכטן נעכטן,
געפֿינסט אַ מקום־קדוש נאָך, אַ ייִדיש הױז.

דאָ־דאָרט אין שױפֿענסטער זעסט אותיות מרובעות —
מסתּמא נאָך אַ ייִדיש־לײענער פֿאַראַן.
פֿון דאָרט דיך טראָגט צום דענקמאָל נאָך די זעקס מיליאָנען :
עס איז אין שכנות, פֿון דער ריװאָלי אַ שפּאַן.

אין הױף באַגעגנט דיך אַ דענקמאָל נאָך די לאַגערס :
מאַסיװער „אוהל“ פֿונעם טרױער־מאָנומענט.
און דרינען אױף די װענט, אין בילד — די אַלע גרױלן !
אַ װעלט, אַ גאַנצע װעלט, װאָס איז פֿאַרלענדט, פֿאַרברענט — —

אױפֿן אַטלאַנטיק, 1965

“Parizer refleksn”, in Avrom Zak, Fun ale mayne yorn : antologye fun mayne lider un poemes, Buenos Aires, Alveltlekher yidisher kultur-kongres, Argentiner opteyl, 1975, pp. 284-285

פּאַריזער מאָטיוון

1. אין ביט־שאָמאָן

אין ביט־שאָמאָן עס שװימען רחבֿותדיק די װײַסע שוואַנען
אין טיפֿן גרינעם טאָל אױף דין געקנײטשטער װאַסערפֿלאַך.
אין פּאַרק געבערגלטן זיך שפּרײט אַ גאָט געבענשטע שטילקײט,
אַן אינדזל פֿאַר בעלי־חלומות פֿונעם אַלטן כּרך.

אַרױף־אַראָפּן. בױם אַריבער בױם. דאָ זון, דאָ שאָטן.
דער מענטש פֿון זאָרג מנוחה דאָ געפֿינט פֿאַר זײַן געמיט.
פֿאַר זקן, קינד — פֿאַר אַלעמען איז דער גן־עדן גרינער.
ס’באַרױשט אַ דינער אַראָמאַט װען פֿרילינג גרין צעבליט.

און װער עס זוכט אַ מאָל התבודדות אין דער שטאָט צערױשטער,
װער לױפֿן װיל פֿון אַלעמען און אױך פֿון זיך אַלײן —
דער ביט־שאָמאָן נעמט וואַרעם אױף מיט גאַסטפֿרײַנטשאַפֿט און ברכה
אױף זײַנע גרינע טעפּיכער : „קומט, קומט צו מיר צו גיין“ . . .

2. אױף פּער לאַשעז

אויף פּער לאַשעז פֿאַרבלאַסט איז איצט די וואַנט פֿון קאָמונאַרן
לגבי אַלע דענקמעלער אַנטקעגן אין אַליי :
פֿון מאַטהױזן . . . מײַדאַנעק . . . אױשװיץ . . . ס’איז נישט צום פֿאַרגלײַכן
מיט יענעם גרױל פֿון גאַז־קאַמערס, מיט יענעם װײ־געשרײ. . .

אָט זעסט אין בראָנדז : אַ מענטש — דער קרבן־מענטש — גײט אױף אין פֿלאַמען,
און הימל נעמט דעם קדוש אױף מיט גלײַכגילט־קאַלטן בלױ.
און נעבעכדיק געװען די װעלט, פֿאַרקלעמט אין אַ פּחדנות,
װען ברױנער תּליון האָט דערשטיקט דעם קרבנס לעצטן „אױ“ — — —

אױף פּער לאַשעז אין מאַרמאָר־גלאַנץ פֿון קבֿרימשע פּאַלאַצלעך
פֿון ניט-געשטערטער רו געניסן װעלט באַרימטע לײַט.
ס׳איז די ירושה זײערע — מאָראַלישע טראַקטאַטן —
צעטראָטן דורך די קאַניבאַלן פֿון דער „נײַער צײַט“. . .

נאַיִװ געװען געפֿאַלענע בײַ װאַנט פֿון קאָמונאַרן.
פֿאַרשװעכט װערט מענטשנס אידעאַל אױך אונטער רױטער פֿאָן . . .
דער מענטש — דער קדוש־מענטש — גײט אױף אין פֿלאַם, מיט אים זײַן גלױבן,
אין נײַער צײַט אַטאָמישער און טױטן דורך „ציקלאָן“ — — —

פּאַריז, 1972

“Parizer motivn” : “1. In Bit-Shomon”, “2. Oyf Per-Lashez”, in Avrom Zak, Fun ale mayne yorn : antologye fun mayne lider un poemes, Buenos Aires, Alveltlekher yidisher kultur-kongres, Argentiner opteyl, 1975, pp. 24-25

Aaron Zeitlin

אַהרן צייטלין

NOCTURNO

שטיל לײגט אַרױף אירע לאַנגע
פֿינגער די נאַכט,
אױף דעם פֿאַרכּישופֿטן, װײַטן
ראָיאל פֿון די שטערן…
איבער די רױשיקע טײַכן
פֿון שטום־שװאַרצע טענער
שװימען נשמות פֿון טױטע
עלעגישע דיכטער.
עס גענעצט, געבאָדן אין ספּלין,
דער װילדער ב אָ ד ל ע ר,
דער פֿרײַנד פֿון גרינאױגיקע קעץ
און גרינאױגיקע ימען,
און שװימט פֿון אײן שאָטן צום צװײטן,
ביז װאַנען ער לאָזט
הענגען דעם קאָפּ זײַנעם איבער
פּאַריזער בולװאַרן.
און זעענדיק דאָרט אַ קאָקאָטע,
װאָס לױפֿט מיט איר הינטל
ערגעץ צו פֿרײלעכע הערן,
דערלאַנגט ער מאַטראָסיש אַ װוּנק
צו דער לוסטיק געפּוצטער :
„שטײ נאָר אַ רגע !“
זי זעט נישט — און אײַלט… ער קוקט נאָך
און װיינט פֿאַר רחמנות. . .

ער װײנט ביז פֿאַרטאָג אינעם נעפּל
איבער פּאַריז. . .

פֿאַרהערט אין נאַטור־קלאַנגען טיפֿע,
שלײַדערט זיך ל ע נ וי
אַרױף און אַראָפּ, װי אַ בלינדער,
צעטראָגענער טױכער,
לאָזט לױפֿן װי שפּינען די פֿינגער
איבער די כװאַליעס
פֿון ריטמיש צעציטערטע שאָטנס —
און כאַפּט זיך בײַם קאָפּ אָן.
ער שװימט און װילד לאַכט אים פֿאָרױס
דער גײַסט פֿון צעמישונג. . .
ער שװימט, ביז ער קומט צו אַ דולהױז —
און קוקט אינעם דולהױז,
און רופֿט משוגעים פֿון בעטן,
און רופֿט זײ צום פֿענצטער :
„העי, ברידער, דער בורא איז רויִק,
ער שלאָפֿט אין די װאָלקנס.
העי, לאָמיר אים װעקן, דעם זקן,
העי, לאָמיר אַ שפּיל טון !
לאָמיר אים אױסשפּילן, ברידער
אַ װילדס און אַ זינדיקס”. . .

ער רופֿט ביז פֿאַרטאָג משוגעים
און לאָזט זײ נישט רוען…

ה ײַ נ ע, געבאָדן אין לאַכעדיק־
בלוטיקע טרערן,
איז קינדיש מקנא דעם שלאָף
פֿון אַ דײַטשן פּראָפֿעסאָר,
פֿאַרקרימט דאָס געזיכט צו אַ װײנען
פֿון שטורמישן חוזק,
און פֿלאַטערט, ביז װאַנען ער קומט
צו די ברעגן פֿון רהײן.
און ס׳טרעפֿט אים דאָרט פֿרױ לאָרעלײַ
אין די גאָלדענע קלײדער
און נעמט אים צו זיך אױפֿן פֿעלדז —
און קושט אים, און קושט אים…
עס פֿליט אױפֿן רהײן די לבֿנה,
די אײנזאַמע פּאַװע,
חלומט מיט אױגן האַלב בלינדע
פֿון אײביקער ליבע,
נאָר װערט די לבֿנה, די פּאַװע,
געפֿאַנגען אין פֿליִען,
און נעמט אירע פֿעדערן פֿליקן
דער יונגער באַגינען, —
לאַכט לאָרעלײַ אַ געלעכטער,
איר זינגען פֿאַרשטומט,
און ס׳פֿאַלט איר געליבטער אין װאַסער —
זי װאַרפֿט אים אין װאַסער. . .

אַזױ װערט באַנײַט יעדע נאַכט
די אַלטע געשיכטע. . .

אין : אַהרן צייטלין, שאָטנס אויפֿן שניי, וואַרשע, בעלעטריסטן־פֿאַראייניקונג, 1923, זז׳ 97 – 100

“Nocturno”, in Aaron Zeitlin, Shotns oyfn shney, Varsovie, Beletristn-fareynikung, 1923, pp. 97-100

דאָס ליד פֿון טױט אין פּאַריזער קאַפֿעהױז

בײַם מאַרמאָר־טישל זיצט דער טויט,
דער פּעסימיסט —
זעט ער אויס ווי אַן אַלטער באַראָן
אַ האָמאָסעקסואַליסט.

ער זיצט אין פּאַריז אויף אַ טעראַס
איבער אַ שמאָל בירגלאָז,
באַטראַכט די ברויזנדיקע גאַס
און קרימט די בלייכע שפּירנאָז.

ער זיצט (ס’איז פֿרילינג) מיט אַ רױז,
אַ רױז אין לאַץ און אַ קנײטש אין הױז,
און רעדט צו זיך : „מײַן ליבער טױט,
די ערד בלײַבט אײביק שיכּור.
און נײַע ברוסטן װערן שטײַף,
און נײַע װײַבער װערן רײַף,
און ס׳קומען נײַע פֿליקער.

לעשסטו, אַ שטײגער, צװײ אויגן אױס —
נעמען באַלד נײַע גלאַנצן.
און נײַע לענדן װערן פֿול,
און נײַע לײַבער װערן דול —
ס׳העלפֿן נישט טױט און פֿ ר אַ נ צ ן.

װײַב און מאַן
באַפֿלאַנצן מיט װײַנגערטנער מײַן װוּלקאַן —
ביז װאַנען װעלן זײ פֿלאַנצן ?“

אין : אַהרן צייטלין, געזאַמלטע לידער, ב׳ 2, ניו־יאָרק, מתּנות, 1947, ז׳ 507 [אַן אַנדער ווערסיע אין : אַלע לידער און פּאָעמעס : ווײַטערדיקע לידער פֿון חורבן און לידער פֿון גלויבן, ניו־יאָרק – תּל־אַבֿיבֿ, פֿאַרלאַג בערגען־בעלזען, ב׳ 2, 1970, זז׳ 402 – 403]

“Dos lid fun toyt in parizer kafehoyz”, in Aaron Zeitlin, Gezamlte lider, vol. 2, New York, Matones, 1947, p. 507 [une autre version dans : Ale lider un poemes : vayterdike lider fun khurbn un lider fun gloybn, New York – Tel Aviv, Farlag Bergen-Belsen, vol. 2, 1970, pp. 402-403]

פּאַריז

די שפּיל פֿון מאַן און פֿרױ, פֿון די געשלעכטער דאָס געיעג,
אױטאָס געכּפֿלט אױף מיליאָנען פֿיס,
נעכט, װאָס זעען אױס װי יום־טובֿדיקע טעג,
און אַלץ װאָס איז — װי ליבע — ביטער־זיס און נישט־געװיס :
פּאַריז.

אַ רעגן, װאָס גײט טאַנצן אױף בולװאַרן װי אַ סטראָף
אַ גלאַנציק־עלעגאַנטע פֿון אַ מאָדישן פּאָעט,
אַ רעגן אַזױ גרינג װי די פֿיס פֿון מיסטאַנגעט
און פֿרײלעך װי אַן אָנהייב, װאָס טראַכט נישט פֿון קײו סוף,
חײ־שעה, װאָס שמײכלען שטאַרבנדיק פֿון איטלעכן קאָרניז,
און קונסט, װאָס טראָגט די קעפּ פֿון אירע קינדער אױף אַ שפּיז :
פּאַריז.

און אױף אַ גאַס פֿון מאָנפּאַרנאַס — אַ שיכּורע לאַמטער,
אַ מעלאַנכאָלישע װי די נשמה פֿון באָדלער,
געבױגן אין דער קרים צום פֿרעכן טראָטואַר
װי אַ הור אַ פֿאַרשלאָפֿענע צום אַפּאַש, איר האַר;
און טרױמען פֿון גיגאָלאָס, קאָקאָטעס און פּאָעטן
(אַלע חלומות האָבן ליב צו טרעפֿן זיך) ;
און מענטש אװ טײַװל — בײדע אין אײביקע געװעטן,
און אַ געשרײ צום הימל: עפֿן, עפֿן זיך ;
און דעם שלאַנקן אײפֿל־טורעמס שטומער דיאַלאָג
בײַ נאַכט מיט װײַטע װאָלקנס, און אױף יעדן ראָג —
קליפּות פֿאַרשטעלט אין פֿרױ, מאַסקירט אין חלום אװ קאַפּריז,
געלאַף צום נישט־פֿאַראַן, אַנטלױף פֿון דעם, װאָס איז :
פּ אַ ר י ז.

אין : אַהרן צייטלין, אַלע לידער און פּאָעמעס : ווײַטערדיקע לידער פֿון חורבן און לידער פֿון גלויבן, ניו־יאָרק – תּל־אַבֿיבֿ, פֿאַרלאַג בערגען־בעלזען, ב׳ 2, 1970, זז׳ 459 – 460

“Pariz”, in Aaron Zeitlin, Ale lider un poemes : vayterdike lider fun khurbn un lider fun gloybn, New York – Tel Aviv, Farlag Bergen-Belsen, vol. 2, 1970, pp. 459-460

פּאַריזער נאַכט

די דאַמע לױפֿט, איר הינטל לױפֿט,
דער הער לױפֿט נאָך נאָך בײדן.
עס לױפֿט דער טױט, דאָס לעבן לױפֿט —
(װער װעט דעם טרױם באַשײדן ?).

די דאַמע לױפֿט, איר הינטל לױפֿט,
די הערן און די הורן.
עס לױפֿט דער טױט, דאָס לעבן לױפֿט —
(צי בלײַבן ערגעץ שפּורן ?).

אױף פּלאַס דע לאַ קאָנקאָרד,
דאָרט, װוּ די נאַכט די שטאָלצע טאָגט,
בלײַבט אײנער שטיין בײַ שטומער װאַנט,
הייבט אױף אַ האַנט,
הייבט אױף און זאָגט
אַ תּפילהדיק שטיל װאָרט :
גאָט, ראַטעװע פּאַריז.

ער איז
פֿון די נסתּרים (די פֿאַרזײער
פֿון געבעטן), װאָס אין זײער
זכות דעם שטילן לעבן שטעט.

װאָלקנס הערן װאָס ער רעדט.

אין : אַהרן צייטלין, אַלע לידער און פּאָעמעס : ווײַטערדיקע לידער פֿון חורבן און לידער פֿון גלויבן, ניו־יאָרק – תּל־אַבֿיבֿ, פֿאַרלאַג בערגען־בעלזען, ב׳ 2, 1970, ז׳ 510

“Parizer nakht”, in Aaron Zeitlin, Ale lider un poemes : vayterdike lider fun khurbn un lider fun gloybn, New York – Tel Aviv, Farlag Bergen-Belsen, vol. 2, 1970, p. 510

Reyzl Zhikhlinski

רייזל זשיכלינסקי

שטייען אַזוי מײַנע שוועסטער

שטייען אַזוי מײַנע שוועסטער,
אָדער דאָס בין איך אויף אַלע ראָגן ?
אין די פֿרימאָרגנס בלײַכט מײַן לײַב,
אַ פֿרעמד, אָפּגעטראָגן הענד,
די שטאָט, די שטאָט האָט אײַך פֿאַרגוואַלדיקט,
די שטאָט האָט מיך פֿאַרשעמט.

אָ, ווער האָט אײַך דאָ אויסגעטראַכט
אויף אַלע ראָגן פֿון פּאַריז,
מײַנע שוועסטער ?

אין : רייזל זשיכלינסקי, שווײַגנדיקע טירן : לידער, ניו־יאָרק, אַרויסגעגעבן מיט דער מיטהילף פֿון ייִדישן פּ.ע.נ.־קלוב, 1962, ז׳ 76

“Shteyen azoy mayne shvester”, in Reyzl Zhikhlinski, Shvaygndike tirn : lider, New York, aroysgegebn mit der mithilf fun yidishn PEN-Club, 1962, p. 76

אין אַזאַ רעגנדיקן טאָג

אין אַזאַ רעגנדיקן טאָג ווי הײַנט —
וואָלט גוט געווען צו זיצן
אין אַ קליינער קאַפֿע אין פּאַריז
בײַם פּלאַץ פֿון דער רעפּובליק,
טרינקען אַ טעפּל קאַווע,
און אַרויסקוקן צום פֿאַרנעפּלטן מאָנומענט
אויפֿן נאַסן ברוק.
קוקן אויף די פֿאַרבײַגייערס,
אפֿשר וועט פֿאַרבײַגיין אַ באַקאַנטער —
און אַז ער וועט פֿאַרבײַגיין,
זיך נישט מאַכן וויסן —
ווײַטער טרינקען די קאַווע.
און אפֿשר וועל איך פֿאַרבײַגיין
מיטן בינטל קאָרעקטורן אין די הענט
פֿאַרטראַכט, פֿאַרקלעמט — —

אין אַזאַ רעגנדיקן טאָג ווי הײַנט
וואָלט גוט געווען צו זיצן
אין אַ קליינער קאַפֿע אין פּאַריז
בײַם פּלאַץ פֿון דער רעפּובליק —
און אַרויסקוקן צום פֿאַרנעפּלטן מאָנומענט.

אין : רייזל זשיכלינסקי, נײַע לידער, תּל־אַבֿיבֿ, ישׂראל־בוך, 1993, ז׳ 16

“In aza regndikn tog”, in Reyzl Zhikhlinski, Naye lider, Tel Aviv, Yisroel-Bukh, 1993, p. 16

Tanye Zisman

טאַניע זיסמאַן

די מעטראָ

פֿײַער־שלאַנג
קלונג און דראַנג
טױזנט פֿערד
אונטער דר׳ערד.
פֿערדן־קראַפֿט
מענטשן־זאַפֿט
פֿונקען־שפּריץ
שנעלקײט־בליץ
שטופּ און שטױס
קומט אַרױס
פֿון טונעל.

בלענדעט העל
שײַנט די שטאָט
קלאַפּט די ראָד
פֿליט די בריק
אױגנבליק
װאַסער פֿלעק
שױן אַװעק
און צוריק.
אונטער דר׳ערד
הײסער װערט.
פּלוצים סטאָפּ
שטעלט זיך אָפּ.
שטופּט זיך שױן
דער המון,
אין דער שעה
שױן נישטאָ
װוּ אַרײן.
קומען דאָך
נאָך און נאָך
מער און מער
אָטעם שװער.

פֿון גאַנץ פֿרי
צו דער מי
טרײַבט די נױט
נאָר פֿאַר ברױט.

יעדן טאָג
צו דער פּלאָג
אין פֿאַבריק
אױפֿן שטיק
רופֿט אַהין
די מאַשין.
אױף דער שעה
יעדער דאָ
האָט פֿאַרקױפֿט
זײַנע הענט
אױפֿן טאָג
אין פֿיר װענט.

װיגט די ראָד
לױפֿט די שטאָט
לאַכט די סען
זונען־ברען
שנעלקײט־שװוּנג
אײַזן־קלונג.

אױף דער נאַכט
מיד פֿאַרשמאַכט
פֿון פֿאַבריק
פֿאָרט צוריק
װידער שױן
דער המון.

לאָמפּן־שײַן
פֿאַלט אַרײַן
אין דער סען
פֿונקען־ברען
בריקן־גלאַנץ
שטיבער־טאַנץ,
לעבט פּאַריז.
אײפֿעל־ריז
טוט אַ װוּנק —
שױן נישטאָ —
— — — — —

טוט אַ זינק
די מעטראָ
אונטער דר׳ערד.
טױזנט פֿערד
אין גאַלאָפּ
נאָך אַ סטאָפּ.
— — — — — —
דער טונעל
שנעל, שנעל, שנעל
זינגט אַ ליד :
איך בין מיד,
איך בין מיד,
איך בין מיד.

פּאַריז, 1961

אין : טאַניע זיסמאַן, לידער II, פּאַריז, 1977, זז׳ 29 – 30

“Di metro”, in Tanye Zisman, Lider II, Paris, 1977, pp. 29-30

פּאַריז

פֿליט די באַן
יאָגט די ערד
װאָס אַ פֿלי
נענטער װערט
צו פּאַריז

מערב ברענט
צאַנקט דער טאָג
אָװנט װעט
זײַן דער צוג
אין פּאַריז

פֿרײלעך װערט
מיר דערפֿון
און איך זע
ס׳לױפֿט די זון
קײן פּאַריז

מערבֿ שײַנט
נאָך דערװײַל
בלײַבט נישט מער
צװײ־דרײַ
מײַל ביז פּאַריז

פֿליט די באַן
אײַלט די ראָד
אָטעמט שױן
רעשט די שטאָט
כ׳הער פּאַריז

אין דער נאַכט
דאָרט בײַם ראַנד
פֿײַער, גאָלד
און בריליאַנט
ס׳איז פּאַריז

שטײט דער צוג
שרײַט דער דאַמף
ס׳לעבן װאַרט
רופֿט דער קאַמף
אין פּאַריז

1962

אין :טאַניע זיסמאַן, לידער II, פּאַריז, 1977, ז׳ 31

“Pariz”, in Tanye Zisman, Lider II, Paris, 1977, p. 31

פּלאַץ קאָנקאָרד

קאָן מען דענקען װעגן לאַגערן פֿון מאָרד
װען מען קומט אױף פּלאַץ קאָנקאָרד ?
קאָן מען הערן דאָס געװײן דאָ ?
אַלץ איז אַזױ שײן דאָ…

צװישן אָט די ליכטער־שטערן,
זילבער־לאַמטערן, באַנדן גירלאַנדן,
פֿון זונען־נעאָן
װי קאָן מען באַנעמען דעם שװערן אמת ?
דעם גרױל פֿון זעקס מיליאָן קרבנות ?

צװישן טױזנט לבֿנות,
אָפּאַלן, קריסטאַלן
סאַפֿירן װאָס צירן
דעם פּלאַץ קאָנקאָרד,
קאָן מען דאָ, אין אָט דעם יום־טובֿדיקן תּענוג
גלױבן אַז ס׳איז מעגלעך אױשװיץ און מאַידאַנעק ? !

דאָ — אױף פּלאַס דע לאַ קאָנקאָרד
— בונד פֿון הערצער און פֿון װילן —
איז שװערער נאָך דעם װײטיק שטילן.
און דאָך, און דאָך…

אױף פּלאַץ קאָנקאָרד
אין כּישוף־אַקאָרד
פֿון בלױע פֿלײטן
בלומען בײטן,
קװאַלן שטראַלן
— כ׳פֿאַרגעס אַז לעבן איז מיט טױט געפֿלאָכטן,
אַז נאַציס האָבן מײַן משפּחה אױסגעשאָכטן,
און אַז אַרום איז אומרו, קאַמף און בלוט…

דאָ די שכינה רוט
פֿון קרעלנדיקער ליכט,
פֿון קװעלנדיקער ציכט,
פֿון פֿרײלעכן געװיג,
פֿון שװעבנדיקן גליק
פּלעיאַדן קאַסקאַדן
געזאַנג פֿון פֿאָנטאַנען…

די װעלט האָט גענומען איר שײנקײט פֿון דאַנען,
די װעלט האָט גערופֿן איר פֿרײַהײט פֿון דאַנען,
פֿון פּלאַץ קאָנקאָרד,
פֿון „פּלאַס דע לאַ רעװאָלוסיאָן“ ! *
דאָ איז געפֿאַלן סען־זשיסט און דאַנטאָן,
דאָ האָט דער תּלין געקעפּט ראָבעספּיערן…

פֿון יעדן טראָפּן בלוט — אַ שטערן,
פֿון יעדער טרער אַ דימענטענער פֿונק
װאָס האָט קאַיאָרן פֿײַערדיקע אָנגעצונדן
אין אַלע עקן װעלט
און ס׳העלט און ס׳העלט
דאָס נײע װאָרט
װאָס קומט פֿון פּלאַץ קאָנקאָרד

פּאַריז 1968

* אין דער צײַט פֿון דער רעװאָלוציע, האָט מען דעם פּלאַץ קאָנקאָרד אַ נאָמען געגעבן „פּלאַס דע לאַ רעװאָלוסיאָן“.

אין :טאַניע זיסמאַן, לידער II, פּאַריז, 1977, זז׳ 32 – 33

“Plats Konkord”, in Tanye Zisman, Lider II, Paris, 1977, pp. 32-33

קע דע מעזשיסערי אין פּאַריז

מיט פֿײַער־אױגן טױזנט פּאָר
פֿיבערט די גאַס.
מיט קאָסמישן שטורעם
לױפֿט אױף מיר די גאַס
איר טראָט
באַדראָט
זי װיל מיך צעטרעטן

געװױ פֿון מאָטאָרן,
טאַנץ־מעטעאָרן
אײַלן אין צאָרן,
אָן ענדע פֿאַרבלענדן,
דריקן, שטיקן
מיט גאַז און פּעטראָל.
װײ צו דעם װאָס גײט צו פֿוס !

זײ קומען, זײ קומען
פֿון אַלע אַרומען
אױטאָס, קאַמיאָגען
— לעגיאָנען !
װיפֿל װעגענער
אין אײן רגע נאָר
פֿליִען אַרױס,
שיטן זיך אױס,
מיט בײַסיקן כּעס
אַטאַקירן די גאַס.

דרײען זיך רעדער
כּסדר, כּסדר
אין װילדן גאַלאָפּ,
שנעלער, שנעלער
פֿלאַמיקע קרעלן
קאַלײדאָסקאָפּ
מיט בײזן געפּילדער
מכשפֿות װילדע
אױף בעזעמער רײַטן.
אין בליץ פֿון די צײַטן
דער הײַנט װיל דעם מאָרגן פֿאַרבײַטן,
יאָגט אים איבער,
קײַקלט פֿאָריבער,
פֿאַרשװינדט אין די װײַטן,
קרעכצן די שטײנער…
— — — — — — —
די נאַכט, די שײנע
זעט נישט קײנער.
באַלײדיקט, טרעט זי אָפּ,
גײט לאַנגזאַם אַראָפּ
באַדעקט די שטײנערנע
נאַקעטע טרעפּ
מיט די שװאַרצע צעפֿלאָכטענע צעפּ.

זי גײט צו דער סען,
זי גיסט אין איר אַרײַן אירע טרערן,
פֿון ברעג צו ברעג,
קוקט װי זײ רינען
רינען אַװעק
שטיל־ל־ל…

פּאַריז, מײַ 1967

אין :טאַניע זיסמאַן, לידער II, פּאַריז, 1977, זז׳ 34 – 35

“Ke de Mezhiseri in Pariz”, in Tanye Zisman, Lider II, Paris, 1977, pp. 34-35

אין פּאַרק מאָנסורי

װי נאָר איך קום אַרײַן אין פּאַרק
מײַן מלאך קומט מיר אָן אַנטקעגן
ס׳צעשמײכלט זיך דער גרינער באַרג
די זון איז נאָר פֿון מײַנעטװעגן

די ברײטע שאָטנס װאָס אױף דר׳ערד
צעטײלן פֿלעקן שײַן אין צװישנס,
דאָס קול פֿון פֿױגלשפּיל איך הער
מיט קינדערישן גליק זיך מישן.

מײַן יונגער מלאך מיך באַגלײט
און זינגט מיר זײַנע סטראָפֿן זיסע,
די בײמער פֿלאַטערן פֿאַר פֿרײד
און מיט די צװײַגן אונדז באַגריסן

איך טרינק די װערטער װאָס ער זאָגט
עס איז װי האָניק אױפֿן גומען…
— — — — — — — — — — —
נאָר ס׳װעקט מיך אױף — אין פֿענצטער טאָגט
— עס איז אַ ליד צו מיר געקומען…

פּאַריז 1970

אין :טאַניע זיסמאַן, לידער II, פּאַריז, 1977, ז׳ 36

“In Park Monsuri”, in Tanye Zisman, Lider II, Paris, 1977, p. 36

בולװאַר זשורדאַן

רױשט, רױשט בולװאַר זשורדאַן
װי פֿון װײַטן דער אָקעאַן,
כ׳הער פֿון דאַנען זײַן קאָסמישן שפּאַן
שטיל, מײַן האַרץ, שטיל…

זשומעט, הודיעט די גרױסע שטאָט,
שנעל, שנעלער דרײט זיך די ראָד ;
רויִק גרינט מײַן קלײנער סאָד
שטיל, מײַן האַרץ, שטיל

שרײַט זײַן ליד דער ברײטער בולװאַר,
צאַנקען בײמער בײַם טראָטואַר,
מידע בלעטער הענגען שטאַר.
שטיל, מײַן האַרץ, שטיל

בײַ טאָג, בײַ נאַכט רודערט די מיל,
קעניגט דער קעניג אַװטאָמאָביל
אײַלט זיך פֿאָרױס, יאָגט צום ציל,
שטיל, מײַן האַרץ, שטיל

פֿינקלט בולװאַר זשורדאַן אין דער נאַכט,
בלױע פּראָזשעקטאָרס שנײַדן זײַן פּראַכט.
כ׳הער זיך צו צו מײַן ליד װאָס װאַכט —
ש פּ י ל, מײַן האַרץ, ש פּ י ל !

פּאַריז, 30 דעצעמבער 1961

אין :טאַניע זיסמאַן, לידער II, פּאַריז, 1977, ז׳ 37

“Bulvar Zhurdan”, in Tanye Zisman, Lider II, Paris, 1977, p. 37

טױזנטער פֿלאַמען

טױזנטער פֿלאַמען
טאַנצן צוזאַמען
בײַ נאַכט אין דער סען
בלױע סאַפֿירן
צערטלעך באַרירן
אין פלאַטער און ברען

דאָס װאַסער צעטײלן
מיט גילדענע זײַלן
די ליכטער פֿון בריק
אין כװאַליע־געשפּליטער
זײ ליגן אין ציטער
און קוקן צוריק

טױזנטער פֿלאַמען
פֿינקלען צוזאַמען
לעשן זיך אױס
שװאַרצע תּהומען
רויִקע שטראָמען
רינען פֿאָרױס

הױדלט די בריק
בלױלעכע װיג
אירע לאַמטערנס
רופֿן צו זײ
אין ברײטן פֿאַרזײ
די װײַטע שטערן

זילבערנע װעלן
קײַקלען װי קרעלן
צעשיטן זיך גלײַך
אַ שיכּורע שטײ איך
כ׳בין שיכּור פֿון ריח
פֿון מעכטיקן טײַך

רינט די סען
אין פֿרײדיקן ברען
פֿון טאַנץ און חן
רינט די צײַט
אַלץ אַרום שרײַט
פּאַריז ביסט שײן !

פּאַריז 1963

אין :טאַניע זיסמאַן לידער II, פּאַריז, 1977, ז׳ 38

“Toyznter flamen”, in Tanye Zisman, Lider II, Paris, 1977, p. 38

הײַנט

הײַנט האָט די זון צום ערשטן מאָל געשײַנט
װי זי דאַרף שײַנען אין מאָנאַט מײַ.
דאָס גרינס געװאָרן פּלוצעם גלאַנצנדיק און נײַ
דער הימל װײַט און בלױ,
און דורכזיכטיק אַזױ…
די לופֿט װי סאַמעט װײך און צאַרט
מײַן האַרץ אױף עפּעס האָט געװאַרט

די שטאָט משוגענערװײַז אױסגעפּוצט און שײן
װי ס׳קאָן נאָר זײַן פּאַריז אַלײן
מיט זײַנע בלומען, מאָנומענטן און אַנטיקן,
װוּ אײנס צו ס׳אַנדערע — „גוט מאָרגן“ — שרײַען זיך די בריקן,
װוּ ס׳פֿינקלען װי אַ רינג אַרום פּאַריז
די װאַסערן פֿון סענע װי בריליאַנטן,
און װינקען צו דעם אַלטן פֿרײַנט באַקאַנטן
פֿירפֿיסיק שטאָלצן ריז

נאָך אַ פֿרילינג אין דער לופֿט
זאָגט עפּעס צו און ערגעץ רופֿט…

פּאַריז 1958

אין :טאַניע זיסמאַן לידער II, פּאַריז, 1977, ז׳ 39

“Haynt”, in Tanye Zisman, Lider II, Paris, 1977, p. 39

Haut de page